आठवणींचे कसे असते ना! एकदा एक विण सुटली की पुढचे सारे धागे सुटत जातात आणि त्या आठवणी शालेय जीवनातील असतील, तर सोने पे सुहागा असे काहीसे होते. परवा सहजच कोल्हापूरला जाणे झाले. त्यावेळी माझ्या शाळेसमोरच्या रस्त्याने जाण्याचा योग आला आणि बदललेल्या शाळेला बघताना “गुलबकावली’ची आठवण चेहऱ्यावर हसू फुलवून गेली.
गोष्ट अशी की, मला गोष्टीची पुस्तके वाचण्याची प्रचंड आवड. वेडच म्हणा हवेतर. एकदा पुस्तक हातात आले की पूर्ण वाचल्याशिवाय खाली ठेवायचे नाही हा शिरस्ता. या सवयीमुळे घडलेले अनेक गमतीदार आणि कायम आठवणीत राहतील असे प्रसंग माझ्या मनाच्या कप्प्यात जमा आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे “गुलबकावली’. असे म्हणतात की, गुलबकावलीचे फूल दुर्मिळ व जादुई असून ते फक्त पऱ्यांच्या राज्यात मिळते. (लहानपणी असलेला गोड गैरसमज) याच समजुतीला खरं मानून अस्मादिकांचा फूल ना फुलाची पाकळी तरी मिळावी, म्हणजे गुलबकावलीची गोष्ट तरी वाचायला मिळावी यासाठी प्रयत्न चालू होते. मोठ्या मिनतवारीने एका मैत्रिणीकडे असणारे नावासारखेच दुर्मिळ पुस्तक मी वाचायला मिळवले होते. तेही दोन दिवसांत परत करेल या बोलीवर. पुस्तकातली गोष्टसुद्धा इतकी मस्त होती की, मी जराही पुस्तक बाजूला ठेवत नव्हते. त्यादिवशी तर रात्री झोपतानाही पुस्तक कुशीत घेऊन गुलबकावलीचे स्वप्न पाहातच झोपले. दुसऱ्या दिवसाची सकाळही त्या स्वप्नात तरंगत उगवली. आई रागावलीदेखील, इतके पुस्तकवेड बरे नाही. पण मी त्या गुलबकावलीत एवढी हरवून गेले होते की मी आईच्या रागावण्याकडेही दुर्लक्ष केले होते.
शाळेत पोहोचल्यावरही पुस्तकाचे इमाने इतबारे वाचन चालूच होते. शाळा भरली. प्रार्थनेचीही घंटा वाजली तरी मी आपली पुस्तकातच! मैत्रिणीने ढोसल्यावर कशीबशी प्रार्थनेसाठी जाऊन उभी राहिले. प्रार्थना झाल्यावरही तेच. वर्गहजेरीत लक्ष नाही की मैत्रिणींच्या बोलण्याकडे. बाई वर्गात आलेल्या देखील मला समजले नाही इतकी मी त्या गोष्टीत हरवून गेले होते. गुलबकावली, तिचा शोध घेणारा राजकुमार, परीराज्यातील जादू आणि राक्षस या साऱ्यांनी मला भुरळ पाडली होती. आज बाई विज्ञानाचा नवीन धडा शिकवणार होत्या. त्यांनी सर्वांना विज्ञानाचे पुस्तक उघडायला सांगितले. मी पण पुस्तक बाहेर काढले; पण त्या विज्ञानाच्या धड्यात माझे काही लक्ष नव्हते. बाईंच्या ते लक्षात आले. त्यांनी मला उभे करून एक प्रश्न विचारला. सुदैवाने मी त्याचे बरोबर उत्तर सांगितल्यावर बाईंनी मला खाली बसायला सांगितले व धड्याकडे लक्ष देण्याच्या कानपिचक्याही दिल्या.
एवढ्यावरून शहाणी होईन ती मी कुठली? माझं आपलं खाली मान घालून वाचन चालूच. बाई जवळ येऊन उभ्या राहिलेल्याही कळले नाही. पाठीत बसलेल्या जोरदार धपाट्याने कळवळून वर पाहिलं तर बाई दोन्ही हात कमरेवर ठेवून विठूमाऊली झालेल्या आणि खाऊ का गिळू अशा आवेशाने माझ्याकडे बघत होत्या. आईशप्पथ! मला तो गुलबकावलीतला राक्षस समोर येऊन उभा राहिल्याचा भास झाला. आता काही आपली धडगत नाही हेही कळून चुकले. क्षणांत कान पकडून, तसेच ओढत बाई मला आमच्या मोठ्या बाईंकडे घेऊन गेल्या. बघा! कार्टीचे प्रताप! अभ्यासाच्या पुस्तकात लपवून गोष्टीचे पुस्तक वाचत होती. मग काय, मोठ्या बाईंचाही धपाट्यांचा प्रसाद मिळाला आणि शाळेच्या मधल्या चौकात अंगठे धरून उभे राहण्याची शिक्षाही.
विज्ञानाच्या पुस्तकात लपवून गुलबकावलीला वाचणे चांगलेच महागात पडले. शाळा सुटल्यावर सगळ्या मैत्रिणींनी माझी हुर्रे उडवली ती वेगळीच. मी अगदी रडवेली होऊन घरी आले तर घरीही माझा प्रताप आधीच समजला होता. मोठ्या बाई माझ्या आधीच घरी येऊन बसल्या होत्या. मी घाबरले. आता परत खरपूस मार मिळणार असा विचार करत असतानाच बाईंनी जवळ बोलावले. पुस्तक वाचनाची तुझी सवय आणि आवड चांगलीच आहे, पण चुकीच्या वेळेला चुकीच्या गोष्टी करू नयेत बाळ. पाठीवरून हात फिरवत त्या म्हणाल्या आणि दिवसभराचे माझे दाबून ठेवलेले रडू अनावर झाले. चुकले, असे म्हणून मी ओक्साबोक्शी रडू लागले. त्यानंतर बराच वेळ बाई मला समजावत राहिल्या. मीही असे पुन्हा न वागण्याचे कबूल केले. रात्री झोपताना आईनेही पुन्हा समजावले. झोपताना माझ्या लाडक्या गुलबकावलीला बाजूला ठेवून मी झोपले. असं पुन्हा कधीच करायच नाही. मी पक्क ठरवलं होतं. पण दुसऱ्या दिवशी शाळेत गेल्यावर “गुलबकावली’ मैत्रिणीला परत देताना तिच्या हातातला “हातिमताई’ मला खुणावू लागला आणि माझ्या रात्री केलेल्या निश्चयाला पूर्णविराम मिळाला हे सांगणे न लगे!
खरंच, मुलांचे भावविश्व किती निरागस असते ना! त्यांच्या छोट्या छोट्या गोष्टी, त्यांच्या आवडीनिवडी सगळ्याच किती कोमल आणि निरागस असतात. त्यांच्या त्या विश्वाला त्या त्या वेळी जपलं, सांभाळलं तर ही फुलपाखरं नक्कीच उमलतील, फुलतील, विकसित होतील आणि आत्मसात करतील गुलबकावलीचे दुर्मिळ गुण.
मनाचा कप्पा
मानसी चिटणीस