नीलिमा पवार
आज मातृदिन आहे. दरवर्षी मे महिन्याचा दुसरा रविवार हा जगभर मदर्स डे म्हणजे मातृदिन म्हणून साजरा केला जातो. तसा प्रत्येक देशात मातृदिन हा वेगवेगळ्या दिवशी साजरा केला जातो. आपल्याकडे नाही का श्रावणी अमावस्येला आपण मातृदिन साजरा करतो. मातेसाठी आपल्याकडे कितीतरी सुभाषिते, गाणी, कविता आहेत. सर्व हृदयस्पर्शी आहेत. ऐकताना मन भरून येते. पण ती कविता वा गाणे ऐकत असतानाच. नंतर त्याची जागा मनात राहत नाही. ती दुसरी कोणती तरी गोष्ट व्यापते. जर तशा भावना कायम राहिल्या असत्या, तर हे दिवस पाळायची वेळ का आली असती? का अगदी साधा सरळ प्रश्न आहे. उत्तर नसलेला.
हा मदर्स डे अर्थात मातृदिन साजरा करण्याची प्रथा पाश्चिमात्य. तेथे मदर्स डे, फादर्स डे, फॅमिली डे, ब्रदर्स डे, सिस्टर्स डे, फ्रेंडशिप डे…असे असंख्य डे साजरे करतात. अर्थात त्याचा मूळ हेतू चांगलाच असला पाहिजे-आहे. पण बहुदा त्याचे व्यापारीकरण झालेले दिसते. उदा. फ्रेंडशिप डे आला की विविध प्रकारचे फ्रेंडशिप बॅंडस आणि अन्य भेटवस्तू बाजारात येतात. त्यांची जाहिरात केली जाते. मोठी उलाढाल होते. मनगटापासून कोपरापर्यंत फ्रेंडशिप बॅंड्स घातले जातात. पण त्यातून खरी मैत्री जागवली जाते का? या प्रश्नाचे उत्तर नाही. त्याने केले म्हणून मी केले असे अंधानुकरण होण्याचे प्रमाण फार मोठे आहे. तसेच इतर दिवसांनाही मग तो मातृदिन का असेना? ग्रीटिंग पाठवणे काही भेट वस्तू देणे एवढ्यापुरतेच ते राहते.
आईबद्दलचा जिव्हाळा-माया व्यक्त करण्याचा तो एक मुखवटा बनतो. खरे तर मातृदिनी पुढील मातृदिन येईपर्यंत मी तुला दु:ख होईल वा त्रास होईल असे काहीही करणार नाही. जास्तीत जास्त सुख देण्याचा प्रयत्न करीन असे मूक वचन दिले आणि ते अमलात आणले तर ती मातृदिनाची वा अन्य कोणत्याही दिनाची सर्वोत्तम भेट ठरेल. आई, मग ती जगातील कोणत्याही भागातील, कोणत्याही देशातील, कोणत्याही जातिधर्माची, भाषा बोलणारी असो; ती आईच असते. तिची भाषा एकच असते. मायेची, त्यागाची.
कुपुत्रो जायेत क्वचिदपि कुमाता न भवति। असे म्हटले आहे. म्हणजे पुत्र कुपुत्र होईल, पण कुमाता कधीही होणार नाही. मातेचा महिमाच असा आहे. केवळ मानवातच नाही, तर अन्य सजीवांमध्ये-पशुपक्षांमध्येही हाच प्रकार असतो. माता आपल्या पिल्लांचे पालनपोषण-रक्षण जिवाभावाने करत असते.
आपली आई आपल्यासाठी रोजच खूप काही करत असते. पण रोजचे झाल्यामुळे त्याची किंमत वाटत नाही. ज्यांना आई नाही, त्यांना आईची महती जाणवते. आपली आई ही चार दिवस कोठे गेली तर आपल्याला घर खायला उठते हा अनुभव आहे.
आई रोजच आपल्यासाठी खूप काही करत असते. आपल्यासाठी तिळतिळ झीजत असते. मुलं कितीही मोठी झाली आणि मुलांनाही मुलं झाली तरी तिचं आईपण कधीच संपत नाही. आपली मुलं तिला लहानच वाटतात, त्यांच्यावर मायेची पाखर घालावी असे तिला वाटत असते. आपल्या घासातला एखादा घास मुलांना द्यावा असे तिला वाटत राहते.
या सर्व गोष्टींमुळे असे ठरवण्यात आले, की वर्षातला एखादा दिवस असा हवा की, जो खास आईसाठी असेल. त्या दिवशी बाकी सर्व गोष्टी-मग त्या कितीही महत्त्वाच्या असेनात, त्या बाजूला टाकून आपल्याला आईसाठी काही करता येईल. …तिला खास वाटेल असे काहीतरी! आणि केवळ याच भावनेतून मदर्स डे साजरा केला जाऊ लागला. तिच्यासाठी वेळ देण्यासाठी. आपल्या भावना प्रकट करण्यासाठी, तिच्या प्रेमाची कणभर का होईना परतफेड करण्यासाठी मदर्स डे साजरा करायचा. पाश्चांत्यांचे अन्धानुकरण नको ही गोष्ट खरी आहे, पण मदर्स डे मागचा उद्देश अतिशय चांगला असल्याने आपणही तो साजरा करायला काही हरकत नाही.
या दिवशी आपण तिला रोजच्या कामातून मोकळीक देऊ शकतो. सकाळी आईच्या आधी उठून तिच्या आवडीची न्याहरी बनवू शकतो. तिच्या आवडीच्या फुलांचा गुच्छ तिला भेट देऊ शकतो. आपल्या व्यस्त कामाच्या वेळापत्रकातून थोडासा वेळ काढुन तिच्याशी मस्त गप्पा मारू शकतो. तिला आवड असेल तर नाटकाला वा सिनेमाला नेऊ शकतो. तिच्यापासून लांब असलो, तर तिच्या जवळ जाऊ शकतो.
मातृदिन असा साजरा व्हायला हवा… एक दिवस कशाला? आईवरील प्रेम, तिच्या मायेची जाणीव रोजच व्यक्त व्हायला हवी. एक वाक्य मला नेहमी आठवते, आजूबाजूला तेच दिसते, सत्यता पटते. ते असे- एक माता दहा पुत्रांना सांभाळू शकते, पण दोन तीन मुले एका आईला सुखकारक रीतीने सांभाळू शकत नाहीत. का? हा एक अनुत्तरीत प्रश्न आहे.