-आरिफ शेख
ख्रिस्ती धर्मीयांच्या रोमन कॅथलिक पंथाचे सर्वोच्च धर्मगुरू पोप फ्रान्सिस यांनी नुकताच इराकचा तीन दिवसीय दौरा केला. आंतरधर्मीय विशेषतः मुस्लिमांशी संवाद, तसेच इराकमधील असुरक्षित ख्रिस्ती समुदायाला दिलासा, शांती व बंधुभावाचा संदेश या दौऱ्यात त्यांनी दिला. अनेक अर्थाने ऐतिहासिक ठरलेल्या या दौऱ्याविषयी…
आजवरील पोप यांचा हा पहिला इराक दौरा. मेसापोटॅमिया भूमीवर त्यांचे धर्मप्रमुख तसेच राष्ट्रप्रमुखाला साजेसे स्वागत झाले. इराकचे राष्ट्रपती बरहम स्वालेह त्यांच्या स्वागताला हजर होते. पश्चिम आशियातील एक उद्ध्वस्त अन् युद्धाने जर्जरदेश, अस्वस्थ जनता, अमेरिका व मित्रदेशांच्या “सद्दाम हटाओ’ मोहिमेत बेचिराख झालेला प्रदेश, असंख्य व्यथा व वेदनांचे ओझे घेऊन कसाबसा उभा आहे. आधी सद्दाम हुसेन यांची हुकूमशाही व नंतर आयसिसच्या कडवट राजवटीचे चटके सोसणारी जनता. बाजारात बॉम्बस्फोट, आत्मघाती हल्ले, शहरावर क्षेपणास्त्र हल्ले,अमेरिकी छावण्यावर रॉकेटहल्ले, या साऱ्यांची प्रतिक्रिया म्हणून होणारे प्रतिहल्ले, हे सारे भोग हा देश भोगत असताना त्यात पुन्हा करोना महामारीचे संकट. या साऱ्या पार्श्वभूमीवर पोप यांची इराक भेट सर्वार्थाने धाडसी व ऐतिहासिक ठरली. कोविड नंतर गत दीड वर्षातील पोप यांचा हा पहिला विदेश दौरा होय.
जगभरातील माध्यमांनी या दौऱ्याची दखल घेतली. पोप फ्रान्सिस यांनी पदभार स्वीकारल्यापासून विविध धर्मीयांशी सुसंवाद वाढविण्यावर भर दिला आहे. मुस्लीम समुदायाशी त्यांनी जाणीवपूर्वक जवळीक वाढविली. याचाच भाग म्हणून त्यांनी बांगलादेश, मोरोक्को, इजिप्त, तुर्कस्तान, यूएई व आता इराकचा दौरा केला.इराकमध्ये इस्लामपूर्व काळापासून म्हणजे पहिल्या शतकापासून ख्रिस्ती समुदायाचे वास्तव्य आहे. आयसिस सत्तेवर येण्यापूर्वी इराकमध्ये त्यांची लोकसंख्या चौदा लाख होती. आता ती जेमतेम अडीच लाख उरली आहे. आयसिस राजवटीत अमेरिका व अन्य पश्चिमी देशांवरील लोकांचा राग ख्रिस्ती समुदायाला सोसावा लागला. त्यापैकी अनेकांनी सुरक्षित ठिकाणी पळ काढला. या समुदायाला भेटून दिलासा देण्यासाठी पोप यांचा हा दौरा असल्याचे व्हॅटिकनच्या प्रवक्त्याने जाहीर केले होते.
पोप यांच्या दौऱ्याचा प्रत्येक दिवस जगभरातील मीडियात चर्चिला गेला. सर्वाधिक लक्ष वेधले गेले, ते नजफ या पवित्र शहराला दिलेल्या भेटीचे.तेथे वास्तव्यास असणारे शिया पंथाचे सर्वोच्च धर्मगुरू आयातुल्लाह अली अल सिस्तानी व पोप यांची भेट जगभर गाजली. शिया धर्मगुरू व पोप हे आजवर कधी भेटले नव्हते. ही भेट सिस्तानी यांच्या छोट्याशा निवासस्थानी झाली. उभय नेत्यांनी पन्नास मिनिटं चर्चा केली. इराकचे आजवरील सत्ताधीश हे सुन्नी पंथीय असत, जनसंख्येत मात्र शिया पंथीयांचे वर्चस्व. त्यात सिस्तानी यांचे स्थान इराणच्या आयातुल्लाह खामेनी पेक्षा कणभर सरस.
इराकमधून आयसिसला दूर करण्यासाठी जे तरुण उभे राहिले त्यात सिस्तानी यांनी केलेले आवाहन प्रभावी ठरले होते. आयसिस काळात शियांना जशी झळ बसली, तसेच चटके ख्रिस्ती समुदायाने सोसले. त्या वेळी सिस्तानी यांनी ख्रिस्ती समुदायाला मदतीचा हात दिला होता. त्याबद्दल पोप यांनी वरील भेटीत कृतज्ञभाव व्यक्त केला. प. आशियाच्या राजकारणात पाश्चात्य शक्तींचे जे डावपेच असतात त्यात सर्वात मोठा अडसर असतो तो इराण. इराण हा शिया बहुल. तेथील सरकार हे धार्मिक नेते आयातुल्लाह खामेनी यांच्या इशाऱ्यावर चालते. खामेनी हे पाश्चिमात्य देशांसाठी तिरस्करणीय व्यक्तिमत्त्व. तुलनेने सिस्तानी हे मवाळ, मध्यममार्गी अन् न्यायप्रिय. पोप व सिस्तानी यांच्या भेटीने नव्या समीकरणाची चर्चा ऐकायला मिळाली. इराकमध्ये स्थिर सरकार अन् शांती स्थापित करणे किंवा भिन्न धर्मीयांशी बंधुभाव निर्माण करण्यात सिस्तानी व त्यांचे अनुयायी महत्त्वाची भूमिका निभावू शकतात.या दोन नेत्यांची शिखरभेट इराकच्या दृष्टीने आश्वासक घटना म्हणावी लागेल.
सिस्तानी-पोप यांच्या भेटीला आणखी एक कंगोरा आहे, तो म्हणजे पोप यांनी आजवर ज्या ज्या मुस्लीम देशांना भेटी दिल्या, ते सर्व देश सुन्नी होते. इजिप्तच्या अल अझहर धार्मिक विद्यापीठाच्या मुफ्ती ए आझम शेख अहमद तय्यब यांची व पोप दरम्यान 4 फेब्रुवारी, 2019 ची शिखरभेट अशीच गाजली होती. मुस्लिमांमधील शिया धार्मिक नेतृत्वाला पोप आजवर भेटले नव्हते. मध्य पूर्वेत शियांचे सीरिया, लेबनान, येमेन, बहरीन व इराकमध्ये असलेले वर्चस्व पाहता अल सिस्तानी यांना भेटून पोप यांनी शिया पंथीयांना चुचकारले आहे. मागील मुस्लीम देशांच्या भेटी पाहता इराक भेटीतून त्यांनी शिया-सुन्नी समन्वय साधला आहे.
ज्यू, ख्रिस्ती, मुस्लीम हे तिन्ही धर्मीय ज्यांना आपले “फोर फादर’ मानतात त्या अब्राहम (प्रेषित इब्राहिम) यांच्या उर नामी जन्मगावाला भेट देऊन पोप यांनी “अब्राहमिक’ स्मृर्ती जागविल्या. आयसिसचा एकेकाळी बालेकिल्ला असणाऱ्या मोसुल, अरबिल या शहरांना त्यांनी भेटी दिल्या. तेथील उद्ध्वस्त प्रार्थना स्थळे पाहिली. मेसोपोटेमिया या पुरातन उन्नत देशाचा त्यांनी संदर्भ दिला व आजच्या उद्ध्वस्त भूभागाशी तुलना केली. काराकोश भागातील खेड्यात “चर्च ऑफ दि अम्युक्युलेट कनसेप्शन’ या पुरातन धर्मस्थळाला भेट दिली. तेथे प्रार्थना केली. आयसिस काळात हे चर्च जाळले गेले होते. आता त्याचा जिर्णोद्धार केला गेला. बंधुभाव हा मारक विचारांपेक्षा श्रेष्ठ आहे. प्रेम हे द्वेषापेक्षा शक्तिशाली आहे, अन् युद्धापेक्षा शांती ही बलवान असल्याचा संदेश त्यांनी तेथून दिला. प्रत्येक अन्यायग्रस्तांच्या पाठीशी आपण उभे असल्याची ग्वाही त्यांनी यावेळी दिली.
पोप यांचा दौरा अन् शिया धर्मगुरूंशी भेट यावर अरब देशांनी सावध प्रतिक्रिया दिली. त्यांना ही भेट आवडली नसावी. इराणने मात्र त्यांच्या धोरणाशी सुसंगत प्रतिक्रिया दिली. इराणचे उप परराष्ट्रमंत्री हुसेन अमीर यांनी ट्विट केले. ते म्हणाले, जनरल कासीम सुलेमानी व हशदुश शाबी या संघटनेचे उपप्रमुख अल मोहंदीस नसते तर आज इराकमध्ये पोप यांना मुक्त प्रवेश करता आला असता का? सुलेमानी यांनी इराक आयसिस मुक्त केल्यामुळेच पोप हा दौरा करू शकले. हा संदर्भ ट्विट मागे होता. पोप यांच्या दौऱ्याने मुस्लीम व ख्रिस्ती धर्मियांत बंधुभाव वाढीस लागण्यास मदत होऊ शकते.
सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे इराक मधील अन्याय, अत्याचार, अमानवी घटना, हत्या, युद्ध, यादवी, निर्वासन, मानवी हक्कांवर निर्बंध आदींचे निराकरण करण्यात धार्मिक नेतृत्व महत्त्वाची भूमिका निभावू शकतात, हे पोप व सिस्तानी यांनी शिखर भेटी दरम्यान केलेले वक्तव्य महत्त्वपूर्ण आहे. त्यांच्या या ऐतिहासिक दौऱ्याने इराकमध्ये शांती स्थापना व बंधुभाव वाढीस लागला तर तो सुदिन असेल.