गरज नसतानाही थेरपी करण्याबाबत डॉक्टरांकडूनच आग्रह
पुणे – रुग्णवाढीबरोबर प्लाझ्माचा तुटवडा निर्माण झाला आहे ही वस्तुस्थिती असली तरी, अनेकदा गरज नसतानाही प्लाझ्मा आणण्याविषयी (सजेस्ट) सांगितले जात असल्याची धक्कादायक बाब या निमित्ताने पुढे आली आहे.
करोनाबाधित रुग्णांवर प्लाझ्मा ही उपचार पद्धती प्रभावी ठरत असल्याचे निष्कर्ष काही रुग्णांवर केलेल्या उपचारातून पुढे आले आहेत. त्या पार्श्वभूमीवर आता प्लाझ्मा दान चळवळ मोठ्या प्रमाणात उभी राहिली आहे. त्याचा काळा बाजार, प्लाझ्मा विक्रीचे रॅकेट वगैरे गैरप्रकार असले तरी गरज नसताना डॉक्टरांकडून प्लाझ्मा “सजेस्ट’ केला जात असल्यानेही प्लाझ्माचा तुटवडा निर्माण झाल्याची बाब प्लाझ्मा दान चळवळीत काम करणाऱ्या कार्यकर्त्यांनी पुढे आणली आहे.
एखादा रुग्ण खासगी रुग्णालयांमध्ये दाखल झाला तर, त्याची लागण किती गंभीर आहे हे पाहून उपचार पद्धती ठरवण्यापेक्षा थेट रेमडिसिविर, प्लाझ्मा आणण्याविषयी रुग्णांच्या नातेवाईकांना सांगितले जाते. तेथून सुरू होते, रुग्णांच्या नातेवाईकांची प्लाझ्मा मिळवण्यासाठीची धडपड. या रक्तपेढीला, त्या रक्तपेढीमध्ये, यात काम करणारे कार्यकर्ते, व्यक्ती, ओळखीचे, नातेवाईक, स्नेही, सोशल मिडियावर त्याची गरज नोंदवली जाते. ती गरज बहुतांश वेळा “येन केन’ मार्गाने पूर्णही केली जाते. परंतु त्या रुग्णाला खरेच त्याची आवश्यकता आहे का, याबाबत मात्र कोणीही बोलण्याला तयार होत नाही.
रुग्ण कोणत्या स्टेजला असताना त्याला रेमडिसिविर द्यायचे आणि प्लझ्मा द्यायचा याचे तारतम्यच कोणी ठेवताना दिसत नाही. रुग्ण उपचारासाठी दाखल झाल्यानंतर चार पाच दिवसांतच प्लाझ्मा आणण्याविषयी नातेवाईकांना सांगितले जाते. नातेवाईकही करोनाच्या भितीमुळे डॉक्टरांवर उपचाराबाबत दबाव आणत असतात. त्यामुळे ते या दोन गोष्टी त्यांना देऊन मोकळे होतात.
डिसेंबरपर्यंत प्लाझ्माची मागणी प्रचंड होती कारण रुग्णांची संख्याही जास्त होती. त्यानंतर बाधितांची संख्या कमी झाली. तुलनेने गंभीर रुग्णांचीही कमी झाली. परंतु 12-15 फेब्रुवारीपासून बाधितांची संख्या पुन्हा वेगाने वाढत असून, त्याचा उद्रेकच झाला आहे. त्यामुळे पुन्हा एकदा प्लाझ्माची मागणी वाढू लागली आहे.
एका डोनरकडून 400 एम.एल. प्लाझ्मा येतो. त्याचा अँटीबॉडी स्कोअर नियमानुसार 13 पॉइंट पेक्षा जास्त हवा. परंतु 13 अँटीबॉडीज असणारे बरे झालेले रुग्णच आता सापडत नाहीत. कारण 13 अँटीबॉडीज असण्यासाठी तीन महिन्याच्या आतला बरा झालेला बाधित डोनर असणे आवश्यक आहे. त्यानुसार सध्या डिसेंबर, जानेवारी आणि फेब्रुवारीत बाधित होऊन बरा झालेलाच रुग्ण आता सध्या एवढ्या मोठ्या प्रमाणात अँटीबॉडीज असलेला प्लाझ्मा देऊ शकतो. मात्र त्या काळात बाधितांची संख्या कमी झाल्यामुळे प्लाझ्मा दान करणारे मिळत नाहीत. हे मिळत नाहीत तर अनेकजण सप्टेंबर मधील बाधित शोधतात आणि त्याच्यात मिळतील तेवढ्या काऊंटचा प्लाझ्मा गोळा केला जात असल्याचे पहायला मिळत आहे.
400 एमएल प्लाझ्मा असेल तर एखाद्या रुग्णाला 24 तासांच्या अंतराने 200-200 प्लाझ्मा दिला गेला तर त्याचा परिणाम रुग्णावर सकारात्मक होतो. तो बराही होतो. परंतु सद्यस्थितीत तुटवडा असल्याने एका रुग्णाला 400 एमएम प्लाझ्मा उपलब्ध करून देता येत नाही. एखाद्या ब्लड बॅंकेकडे तो असला तरी तो चार रुग्णांना प्रत्येकी 100 एमएल या प्रमाणे सध्या तो दिला जात आहे. निदान चार रुग्णांना तरी त्याचा काही उपयोग व्हावा हा चांगला हेतू असतो, परंतु तो कसाबसा भागवला जातो.
प्लाझ्मा दात्यांची संख्या खूपच कमी…
पुण्यात सुमारे 21 हजार पात्र लोक आहेत, जे प्लाझ्मा देऊ शकतात. मात्र त्यातील एक-दोन हजार जणांनीच प्लाझ्मा दान केले आहे. इच्छुक प्लाझ्मा दात्यांची संख्या खूपच कमी आहे. प्लाझ्मा दान करण्यासाठी दात्यांना बरेच निकष लावण्यात आले आहेत. ते सगळे पूर्ण केल्यास बाधित होऊन बरे झालेले केवळ 20 ते 30 टक्केच लोक दानासाठी पात्र ठरू शकतात. याशिवाय प्लाझ्मा दानामध्ये अनेक गैरसमज असल्याने अनेक दाते पुढेच येत नाहीत. अँटीबॉडीज कमी झाल्या तर पुन्हा करोना होईल किंवा अन्य गैरसमज बरेच आहेत.