नवी दिल्ली – चिनी कंपन्यांवरील विश्वास कमी झाल्याचा परिणाम त्यांच्या शस्त्रास्त्र व्यवसायावरही दिसून येत असल्याचे अमेरिकेत झालेल्या एका अभ्यासातून समोर आले आहे. जगाचा चिनी कंपन्यांवरील विश्वास उडाला आहे. अशा परिस्थितीत जगात शस्त्रास्त्रे विकणारे प्रमुख देश कोणते, असा प्रश्न निर्माण होतो. या प्रकरणी भारताची भूमिका काय आहे? या दिशेने भारताने काय प्रगती केली आहे ते जाणून घेऊया. याच्या मदतीने तुम्हाला हे देखील कळेल की शस्त्रास्त्रांच्या क्षेत्रात जगातील अव्वल पाच देश कोणते आहेत.
प्रोफेसर अभिषेक सिंह म्हणतात की, आज आपल्या देशातील अनेक सरकारी कंपन्या जागतिक दर्जाची शस्त्रे बनवत आहेत. भारत जगातील अनेक देशांमध्ये संरक्षण सामग्रीची निर्यात करत आहे. अलीकडेच, मित्र राष्ट्रांना भारतीय शस्त्रास्त्रांच्या निर्यातीला चालना देण्यासाठी सरकारने एकूण 156 संरक्षण उपकरणांच्या निर्यातीला मान्यता दिली आहे. यामध्ये आकाश, ब्राह्मोस आणि नाग या क्षेपणास्त्रांची निर्यात करण्याच्या निर्णयाचाही समावेश आहे.
ते म्हणाले की, स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट (सिप्री) ने जारी केलेल्या अहवालानुसार, सौदी अरेबियानंतर भारत हा शस्त्रास्त्र आयात करणारा दुसरा सर्वात मोठा देश आहे. त्याच वेळी, 2016-2020 या काळात जागतिक शस्त्रास्त्रांच्या निर्यातीत भारताचा वाटा केवळ 0.2 टक्के होता. अशा प्रकारे हा 24 वा सर्वात मोठा शस्त्रास्त्र निर्यातदार देश आहे. आता भारताकडून आत्मनिर्भरतेवर अधिक भर दिला जात आहे. त्यामुळे शस्त्रास्त्रांच्या आयातीतही सातत्याने घट होत आहे.
ते म्हणाले की, भारताला दोन आघाड्यांवर शत्रू राष्ट्रांनी घेरले आहे. चीनचे संरक्षण बजेट भारताच्या तिप्पट आहे आणि त्याची लष्करी क्षमताही प्रचंड आहे. या भौगोलिक-सामरिक जागतिक परिस्थितीत भविष्यातील आव्हानांचा सामना करण्यासाठी, भारताला इस्रायलसारख्या राष्ट्राकडून धडा घेत तंत्रज्ञान आणि नवकल्पना क्षेत्रात यशस्वी होण्यासाठी R&D वर भरपूर निधी खर्च करणे आवश्यक आहे. भारत आता संरक्षण क्षेत्रात आत्मनिर्भर होण्याच्या मार्गावर वेगाने वाटचाल करत आहे हे चांगले आहे.
स्टॉकहोमच्या अहवालानुसार, अमेरिका जगात सर्वाधिक शस्त्रे निर्यात करत आहे. त्यानंतर रशिया, फ्रान्स, जर्मनी आणि चीनचा क्रमांक लागतो. नवीन आकडेवारीनुसार, पश्चिम आशियातील देश जगात सर्वाधिक शस्त्रे खरेदी करत आहेत. हल्ली हौथी बंडखोरांशी युद्ध करत असलेला सौदी अरेबिया आता जगातील सर्वात मोठा शस्त्र आयात करणारा देश बनला आहे.
पाकिस्तान हा चीनचा सर्वात मोठा खरेदीदार –
2008 ते 2012 दरम्यान अमेरिका, रशिया, जर्मनी, फ्रान्स आणि चीन हे जगातील पाच सर्वात मोठे पारंपरिक शस्त्रे विकणारे देश होते. अमेरिकेच्या 30 टक्के आणि रशियाच्या 26 टक्क्यांच्या तुलनेत चीनचा एकूण विक्रीतील पाच टक्के वाटा कमी असला तरी, 1950 नंतर प्रथमच यूके पहिल्या पाचमध्ये नाही. प्रमुख पाच शस्त्रास्त्र व्यापार करणाऱ्या देशांच्या यादीत चीनचा प्रवेश मुख्यत्वे पाकिस्तानसोबतच्या महत्त्वाच्या करारांमुळे झाला आहे.
लष्करावर खर्च करणारा तिसरा सर्वात मोठा देश –
लोकसभेत एका प्रश्नाला उत्तर देताना केंद्र सरकारने म्हटले होते की, संरक्षण निर्यातीचे मूल्य 2021-22 मध्ये 11,607 कोटी रुपयांवर पोहोचले आहे जे आर्थिक वर्ष 2015 मध्ये 1,941 कोटी रुपये होते. दुसरीकडे, अमेरिका, रशिया, फ्रान्स, चीन आणि जर्मनी हे देश शस्त्रास्त्रांच्या निर्यातीत पहिल्या पाचमध्ये आहेत. या देशांनी मिळून 2017-21 मध्ये एकूण शस्त्रास्त्रांपैकी 77 टक्के निर्यात केली. लष्करावर खर्च करणारा भारत तिसरा देश आहे. लष्करी खर्चाच्या बाबतीत, अमेरिका 801 अब्ज डॉलर्ससह तिसऱ्या क्रमांकावर, चीन 293 अब्ज डॉलर्ससह आणि भारत 76.6 अब्ज डॉलरसह तिसऱ्या क्रमांकावर आहे.
राफेलचा फ्रान्सला फायदा, रशियाला धक्का –
शस्त्रास्त्रांच्या निर्यातीच्या बाबतीत अमेरिका आणि फ्रान्स या दोन्ही देशांनी मोठी प्रगती केली आहे. अमेरिकेच्या एकूण शस्त्रास्त्रांच्या निर्यातीत 23 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. जगातील एकूण शस्त्रास्त्र निर्यातीत अमेरिकेचा वाटा 36 टक्क्यांवर पोहोचला आहे. 2015-19 दरम्यान, अमेरिकेच्या एकूण शस्त्रास्त्रांची निर्यात 76 टक्क्यांनी दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या रशियापेक्षा जास्त होती. अमेरिकेने एकूण 96 देशांमध्ये शस्त्रे निर्यात केली. विशेष म्हणजे अमेरिकेने निर्यात केलेल्या एकूण शस्त्रापैकी निम्मी शस्त्रे पश्चिम आशियामध्ये गेली आणि निम्मी सौदी अरेबियात गेली. सौदी अरेबियाने जगातील एकूण शस्त्रास्त्र विक्रीपैकी 12 टक्के खरेदी केली आहे. अमेरिकेने सौदी अरेबियाला सर्वाधिक शस्त्रे दिली आहेत. दरम्यान, भारताने राफेल विमाने, कतार आणि इजिप्तकडून शस्त्रास्त्रे खरेदी केल्यामुळे फ्रान्सच्या शस्त्रास्त्र निर्यातीत लक्षणीय वाढ झाली आहे.
