तिची मनःस्थिती चांगली नाहीय आहे. रस्ता वळणावळणाचा, खाचखळग्यांचा. उजेडाचं अस्तित्व अंधाराला फटकारतंय. भटकी कुत्री पायात घोटाळतायत. तिची मनःस्थिती चांगली नाहीय हेच खरं. नात्यागोत्याची माणसं डोस्की मोजायला बक्कळ. लगीन कार्यात गोडाधोडाचं मिळंल म्हणून गर्दी करणार आणि कुणी खपलं तर दारू मिळंल म्हणून कालवा करणार. अडलं नडलं म्हणून उंबऱ्यात उभं राहिलं तर उंबऱ्यातूनच परत पाठवणार.
ज्या घरात ती काम करती तिथल्या मालकानं तिची नड भागवण्यासाठी दहा हजार हातउसने दिले, त्यालाही चार महिने झाले. पगारातून हप्त्याहप्त्यानं कापून घ्या म्हणून ती मागं लागली असता मालकांनी एकवट रक्कम पाहिजे असा आग्रह धरला. हा आग्रह तिच्या अंगावर आला होता. कारण मालकाची नजरही अंगावर घ्यायला तिचं मन बावरत होतं.
खाली मान घालून ती चालली होती. खाली मान घालूनच तिला स्त्रीत्वाची खूण जपायची आहे असं मायमावशी बजावून सांगत होत्या. पायाच्या अंगठ्याला काहीतरी खुपलं आणि ती वाकली. हाती आलं एक साधारण लांबीचं आटोपशीर वजनाचं मंगळसूत्र. ती पुन्हा बावरली.
सात-आठ ग्रॅमची ही वस्तू कुणाचं सौभाग्य सांडून गेली असेल? ही वस्तू माझी नड भागवेल? मालकाच्या नजरेचा पाठलाग संपवेल? थोडसं भांडवल उभं करून नवऱ्याच्या माघारी भाजीची गाडी चालवता येईल. प्रश्न ती तिलाच विचारायची आणि उत्तर त्या काळ्या पोतीत लखलखणाऱ्या सोनसळीला द्यायची.
आपलीच बहीण या रस्त्यानं फिरताना ही माळ गमावून बसली असेल. घरी गेल्यावर उंबऱ्यातच नवऱ्याचे उभ्या आडव्या प्रश्नांनी पाठोपाठ हात झेलत ओक्साबोक्शी रडत असेल. खूप निगुतीनं संसार करत तिनं पै-पै साठवली असेल आणि पैसा-पैसा या माळेत ओवला असेल. किंवा एखादी फटफटी त्या अनामिकेचा गळ्याला ओरबाडून गेली असेल आणि हाती ऐवज न येता हे मंगळसूत्र मातीत पडलं असेल.
माझी नड आणि तिचं दुःख रस्त्यावरचा उजेड दाहक करतय. सकाळ कण्हत शिळी होतीय. कुणाला काही बोलायचं नाही, चेहऱ्यावर काही मिळाल्याचा आनंद मिरवायचा नाही. न पाहिलेल्या तिचा अश्रू आपल्या डोळ्यातून सांडायचा नाही.
सोनाराकडे गेलो तर तो आपल्याकडं संशयानं पाहिलं… कदाचित पोलिसांना कळवेल. घट कापून इतकं मिळतील असं निर्विकारपणे सांगेल? का.. माळ खोटी आहे असं बेफिकीरपणे म्हणेल. अजून एक दिवस तिनं जाऊ दिला. सोनाराने मंगळसूत्र हातात घेऊन निरखत आणि समोरच्या काचेवर फेकत म्हटलं,”मावशे, खोटं हाये हे. तुला कुठं घावलं?’ “नाही बा, घरात लै दिस पडलं व्हतं, आवरताना हाती लागलं. सासूला इचारलं तर उगाच कालवा करायची म्हणूनशान तुमास्नी दावायला आणलं. आता खोटच हाय तर राहू दे.’
तिनं ते नक्की खोटं असलेलं मंगळसूत्र पिशवीत पुन्हा टाकलं. कुणा हतभागी बहिणीचे अश्रू त्यात नाहीत याचं समाधान आणि ते मोडून चार पैसे गाठीला बांधून जिंदगीभराची रुखरुख नाही अशी स्वतःची सुटका.
दुकानातून ती बाहेर आली. दुकानाच्या वळचणीला दोन जंगम मंगळसूत्र, माळा गाठवताना दिसले. एक गिऱ्हाईक मोकळे मणी घेऊन तेथून बसलं होतं आणि जंगम हाताला सवड नाही हे वारंवार सांगत होता.
तिनं त्याला विचारलं, “भाऊ, मला ह्यो काम जमल?’ त्यानं तिच्याकडं आणि खोळंबून राहिलेल्या माळाकडे बघत म्हटलं, “चार दिस बसलीस तर समदं जमतया, करत असलीस तर दोनशे रोजच्याला दीन आन इस्वास मिळवलस तर घराकडं कामबी कराया मटेरियल दीन.’ काम संपवून अर्ध्या दिवसाचे शंभर रुपये घेऊन ती बाहेर पडली.
रस्ता छान वळणावळणाचा. पाऊस पडून गेल्यानं आंघोळ झाल्यासारखा. तीही शुचिर्भूत. तिची मान ताठ.. नजर समोर… अवघ्या देहात चैतन्य. सापडलेली माळ खोटी पण अवचित गळ्यात पडलेला आत्मभानाचा हार मात्र खरा. आता ती तरुण पोरींना सांगतीय, तुम्ही स्त्री आहात. नजर वर.. थेट रस्त्याचं टोक बघणारी.
– दीपक पारखी