हेमंत देसाई
अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत सध्यातरी ज्यो बिडेन हेच आघाडीवर असल्याचे सांगण्यात येते. परंतु त्यामुळे तेच विजयी होतील, याची खात्री नाही. 2016च्या अध्यक्षीय निवडणुकीत हिलरी क्लिंटन यादेखील स्पष्टपणे प्रचारात आघाडीवर होत्या. परंतु प्रत्यक्षात “इलेक्टोरल कोलेज’मध्ये त्यांचा पराजय झाला.
येत्या मंगळवारी, म्हणजे 3 नोव्हेंबर रोजी अमेरिकेचे 46वे राष्ट्राध्यक्ष निवडण्यासाठी मतदान होणार आहे. या निवडणुकीसाठी रिपब्लिकन आणि डेमोक्रॅटिक या दोनच प्रमुख पक्षांत लढत असली, तरी यावेळी 1200हून अधिक उमेदवारांनी अर्ज दाखल केला आहे. उदाहरणार्थ, श्रीमती जेड सायमन्स या पियानोवादक, रॅपर आणि सौंदर्यसम्राज्ञी आहेत. अमेरिकेच्या 230 वर्षांच्या अध्यक्षीय इतिहासात जॉर्ज वॉशिंग्टन हे एकमेव व्यक्ती होते, जे अपक्ष उमेदवार म्हणून निवडून आले. अमेरिकेचे ते पहिले राष्ट्राध्यक्ष.
करोनामुळे मेटाकुटीला आलेली अर्थव्यवस्था आणि प्रतिगामी व पुरोगामी शक्तींमधील लढा यामुळे ही निवडणूक रंगतदार ठरली आहे. गेल्या अध्यक्षीय निवडणुकीच्या वेळी चीनपेक्षा रशियाच्या निवडणुकीतील हस्तक्षेपाची चर्चा होती.
विद्यमान अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या काळात अमेरिकेने चीनशी व्यापारी युद्ध छेडले आणि चीननेही त्याला उत्तर दिले. करोना विषाणूची साथ दडवली आणि याखेरीज जैविक अस्त्रेही बनवली. तसेच मुस्लिमांच्या मानवी हक्कांची चीनमध्ये “चिरडणूक’ होत आहे, अशी टीका ट्रम्प यांनी केली. स्वतः ट्रम्प यांनी मात्र काही मुस्लीम देशांतून येणाऱ्या नागरिकांना अमेरिकेत प्रवेशबंदीच केली आहे. हॉंगकॉंगमधील निदर्शकांवर चीनने केलेल्या अत्याचारांबाबतही अमेरिकेने कठोर टीका केली होती.
चीनविषयीची ट्रम्प यांची आक्रमक भूमिका पाहता, ते पुन्हा निवडून येऊ नयेत अशी चीनची इच्छा असल्याचा आरोप सीआयएने केला आहे. मात्र ट्रम्प पुन्हा निवडून येण्यातच चीनचा अधिक फायदा आहे. कारण ट्रम्प हे अमेरिकेला खड्ड्यात घालतील व अशा परिस्थितीत चीन जगातील नंबर एकची अर्थव्यवस्था होईल, असे चीनमधील आंतरराष्ट्रीय संबंधविषयक तज्ज्ञांचे मत आहे. डेमोक्रॅटिक पक्षाचे अध्यक्षपदाचे उमेदवार ज्यो बिडेन यांना चीनबरोबरचे आर्थिक सहकार्य वाढवावे, असे ठामपणे वाटते.
चीनशी थेट संघर्ष न करता, जगातील अन्य लोकशाहीवादी देशांना बरोबर घेऊन बिडेन चीनवर दबाव आणू शकतात. यामुळेच ट्रम्प यांच्यापेक्षा बिडेन हे चीनला भारी ठरू शकतात, अशीही मांडणी केली जात आहे.
ट्रम्प आणि बिडेन यांच्यातील जाहीर चर्चेत पहिल्या टप्प्यात ट्रम्प यांनी अक्षरशः दादागिरी करून, प्रतिस्पर्धी उमेदवाराच्या भाषणात वारंवार अडथळे आणले. शेवटच्या वादविवाद चर्चेत बोलताना, करोना संकट समाप्त करण्याच्या मार्गावर आपण आहोत, असा दावा ट्रम्प यांनी केला.
वास्तविक जगात करोनाग्रस्तांची संख्या, तसेच मृत्युमुखी पडणाऱ्यांचे प्रमाण अमेरिकेत सर्वाधिक आहे. अजूनही दिवसाला साठ-साठ हजार करोनाग्रस्त तेथे आढळत आहेत. मात्र रिपब्लिकन पक्षशासित राज्यांमध्येच करोनारुग्णांचे प्रमाण वाढत आहेत, हा बिडेन यांचा दावा वास्तवास धरून नाही. डेमोक्रॅटिक आणि रिपब्लिकन यांची सत्ता असलेल्या राज्यांमध्ये करोना वाढत आहे. त्यामुळे याबाबतीत एकमेकांवर आरोप करण्याचे कारण नाही.
भारतात जसे भाजप व विरोधी पक्ष यांच्यात या संदर्भात आरोप-प्रत्यारोप होतात, तसेच हे आहे. डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या राजवटीत अमेरिकेतील कारागृहातील कैद्यांची संख्या 38 हजारांनी कमी करण्यात आली, अशी माहिती बिडेन यांनी दिली.
वास्तविक हा आकडाही फुगवून सांगण्यात आला आहे. तर रशियापासून संरक्षण करण्यासाठी “नाटो’ देशांनी दरवर्षी 130 अब्ज डॉलर्स अतिरिक्त स्वरूपात द्यावेत असा मी आग्रह धरला आणि त्याप्रमाणे घडून आले, असा दावा ट्रम्प यांनी केला आहे. परंतु ही वाढ गेल्या काही वर्षांमधील एकत्रित वाढ आहे. त्यामुळे ट्रम्प यांचा हा दावाही अतिशयोक्ती म्हणावा लागेल.
मेक्सिकोसारख्या अन्य देशातून अमेरिकेत स्थलांतरित होणाऱ्या मुलांना बराक ओबामा राष्ट्राध्यक्ष असताना साखळी कुंपण असलेल्या शिबिरांमध्ये ठेवण्यात आले होते. परंतु त्या घरांना जाळ्या होत्या. ट्रम्प यांनी मात्र ते पिंजरे होते, असा बोगस आरोप केला. स्थलांतरितांविरुद्ध खास करून, लहान मुलांबाबत ट्रम्प प्रशासनाची वागणूक अत्यंत वाईट होती, हेच वास्तव आहे.
अमेरिकेच्या अध्यक्षीय निवडणुका भारताच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत. कारण अमेरिका हा भारताचा सर्वात मोठा भागीदार देश आहे आणि त्या देशाची भारतातील गुंतवणूक प्रचंड प्रमाणात आहे. अध्यक्षपदी कोण बसते, यावर व्यापार, स्थलांतरणविषयक धोरणे आणि चीन, पाकिस्तान, अफगाणिस्तान याबरोबरचे भारताचे संबंध हे लक्षणीय प्रमाणात अवलंबून असतात. चीननंतर अमेरिकेतील भारतीय नागरिकांची संख्या सगळ्यात जास्त आहे.
अमेरिकेचे पाकिस्तानकडील झुकते धोरण बघूनच 1971 साली भारताने सोव्हिएत रशियाशी करार केला. तर 2020 मध्ये गलवान खोऱ्यात चीनने घुसखोरी केल्याच्या पार्श्वभूमीवर, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांचे भारतात स्वागत केले. चीनपासून आपल्याला धोका आहे, हे बिडेन व ट्रम्प दोघेही जाणतात. परंतु चीनबाबतचे दोघांचे धोरण आणि व्यवहार यात फरक असेल. ट्रम्प यांची धोरणे उजव्या अतिरेकवादाची द्योतक आहेत.
मोदी हेदेखील उजव्या विचारांचे असले, तरी ट्रम्प यांच्यासारखा एकांगी विचार ते करत नाहीत. त्यामुळे बिडेन हे जरी उद्या अध्यक्ष झाले, तरी त्यांच्याशीही मोदी दोस्ती करतील. चीनला शह देण्यासाठी भारताला हे करणे भागच आहे. परंतु तरीही अमेरिकेपुढे लोटांगण घालणे वा त्याच्या कळपात शिरणे, असे चित्र निर्माण होऊ न देण्यातच भारताचे हित आहे.