नवी दिल्ली – भारत आणि चीनमधील संबंध सुधारण्याच्या दिशेने आणखी एक महत्त्वाचे पाऊल उचलले गेले आहे. दोन्ही देशांमधील बंद असलेली थेट विमानसेवा पुन्हा सुरू करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. विदेश मंत्रालयाचे प्रवक्ते रणधीर जयसवाल यांनी सांगितले की, दोन्ही देशांनी विमानसेवा पुन्हा सुरू करण्यावर सहमती दर्शवली आहे. यासंदर्भात तांत्रिक पथके उड्डाणांच्या व्यवस्थापनासाठी चर्चा करत आहेत.
कैलाश मानसरोवर यात्रेला लवकरच सुरुवात-
विदेश मंत्रालयाने जाहीर केले की, कैलाश मानसरोवर यात्रा लवकरच पुन्हा सुरू होण्याची शक्यता आहे. “यासंदर्भात लवकरच सार्वजनिक सूचना जारी केली जाईल. ही यात्रा यावर्षी होईल आणि त्यासाठी तयारी सुरू आहे,” असे जयसवाल म्हणाले. 2020 नंतर ही यात्रा बंद होती. ऑक्टोबर 2024 मध्ये झालेल्या करारानुसार, डेमचोक आणि देपसांग येथील दोन टकराव बिंदूंवरील सैन्य माघारीनंतर दोन्ही देश संबंध सुधारण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत.
भारत-बांगलादेश संबंध-
भारत-बांगलादेश संबंधांबाबत जायसवाल म्हणाले, “भारत बांगलादेशसोबत सकारात्मक आणि रचनात्मक संबंध प्रस्थापित करण्यास उत्सुक आहे. आम्ही लोकशाही आणि समावेशक बांगलादेशच्या बाजूने आहोत. गेल्या आठवड्यात व्यापारासंदर्भात आमची बैठक झाली.” या घडामोडी भारताच्या परराष्ट्र धोरणातील महत्त्वाचे टप्पे ठरत असून, येत्या काळात याचे दूरगामी परिणाम दिसतील.
भारत-चीन व्यापार –
भारत आणि चीनमधील व्यापार गेल्या काही वर्षांत वाढला आहे, पण भारताला मोठा व्यापार तूट सहन करावी लागते. 2024 मध्ये द्विपक्षीय व्यापार सुमारे 118.4 अब्ज डॉलर होता, यापैकी भारताने 101.7 अब्ज डॉलरचे आयात केले तर निर्यात फक्त 16.7 अब्ज डॉलर होती, म्हणजेच व्यापार तूट 85 अब्ज डॉलर होती. भारत प्रामुख्याने इलेक्ट्रॉनिक्स, मशिनरी, रसायने आणि फार्मास्युटिकल कच्चा माल आयात करतो, तर निर्यातीत कच्चा लोह, कापूस आणि मसाले यांचा समावेश आहे. गलवान संघर्षानंतरही आयात वाढली, ज्यामुळे चीनवर अवलंबित्व कमी करण्याचे भारताचे प्रयत्न अपयशी ठरले आहेत.
भारत-चीन रेल्वेसेवा –
भारत-चीन दरम्यान थेट विमानसेवा 2002 मध्ये सुरू झाली, जेव्हा एअर इंडियाने दिल्ली-शांघाय मार्गावर उड्डाणे सुरू केली. यानंतर, 2006 मध्ये चायना ईस्टर्न एअरलाइन्सने दिल्ली-बीजिंग सेवा सुरू केली. या सेवांनी दोन्ही देशांमधील व्यापार आणि पर्यटनाला चालना दिली. मात्र, 2020 मध्ये कोविड-19 साथीमुळे आणि भारत-चीन सीमावादामुळे (गलवान संघर्ष) थेट विमानसेवा बंद झाली. तणावपूर्ण संबंध यामुळे सेवा पुन्हा सुरू झालेली नाही. सध्या, दोन्ही देशांमधील प्रवास तृतीय देशांमार्फत होत होता. या बंदीमुळे प्रवास खर्च आणि वेळ वाढला होता. ती सेवा आता पुन्हा सुरु होणार आहे.
भारत चीन संबंध –
भारत-चीन संबंधांचा इतिहास सांस्कृतिक आणि व्यापारी आदान-प्रदानापासून (प्राचीन रेशीम मार्ग) सुरू होतो, पण आधुनिक काळात ते तणावपूर्ण राहिले आहेत. 1950 च्या दशकात “हिंदी-चीनी भाई-भाई” च्या घोषणेनंतरही 1962 च्या भारत-चीन युद्धाने संबंध बिघडले, ज्यामध्ये भारताला अक्साई चिन गमवावा लागला. 1988 मध्ये राजीव गांधी यांच्या भेटीनंतर संबंध सुधारले, व्यापार वाढला. तथापि, सीमावाद (LAC), विशेषतः अरुणाचल प्रदेश आणि लडाख, तणावाचे कारण राहिले. 2020 च्या गलवान संघर्षात 20 भारतीय सैनिक शहीद झाले, ज्याने संबंधांना मोठा धक्का बसला. डोक “या” आणि “त्या” यांच्यातील वादविवादामुळे थेट विमानसेवा बंद झाली आणि पत्रकारांना व्हिसा नाकारण्यात आला. सध्या, व्यापार वाढत असला तरी भारताची चीनवर अवलंबित्व आणि व्यापार तूट चिंतेचा विषय आहे. BRICS आणि SCO मधील सहकार्य असूनही, सीमावाद आणि भू-राजकीय स्पर्धा संबंधांना बाधा आणतात.
अमेरिका -चीन ट्रेड वाॅर –
चीन-अमेरिका व्यापार युद्ध 2018 मध्ये सुरू झाले होते, अमेरिकेने चिनी आयातीवर उच्च शुल्क लादले होते. डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या धोरणाने आता 2025 मध्ये हे युद्ध तीव्र झाले आहे. अमेरिकेने चिनी वस्तूंवर 245% पर्यंत टॅरिफ लादले आहे. तर चीनने 125% शुल्क लादून प्रत्युत्तर दिले. यामुळे जागतिक पुरवठा साखळी विस्कळीत झाली आहे. भारताला याचा फायदा होऊ शकतो, कारण अमेरिकन बाजारात भारतीय निर्यात (वस्त्रोद्योग, औषधे) वाढू शकते. दुसरीकडे जागतिक अर्थव्यवस्थेवर मंदीचा धोका आहे, कारण दोन्ही देशांमधील व्यापार 500 अब्ज डॉलरपेक्षा जास्त आहे. व्यापार वार्ता सुरू असली तरी तणाव कायम आहे.
2024-25 मध्ये भारताचा अमेरिकेसोबतचा द्विपक्षीय व्यापार 131.84 अब्ज डॉलर होता, ज्यामुळे अमेरिका भारताचा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार ठरला. भारताने 87 अब्ज डॉलरची निर्यात आणि 42 अब्ज डॉलरची आयात केली, परिणामी 45 अब्ज डॉलरचा व्यापार अधिशेष झाला. याउलट, चीनसोबतचा व्यापार 127.7 अब्ज डॉलर होता, ज्यामध्ये 101.7 अब्ज डॉलरची आयात आणि 16.7 अब्ज डॉलरची निर्यात होती, ज्यामुळे 85 अब्ज डॉलरची व्यापार तूट निर्माण झाली. अमेरिकेसोबत भारताला अधिशेष आणि चीनसोबत तूट आहे, जे भारताची चीनवर आयातीची अवलंबित्व दर्शवते.
