हिमांशू
लग्नात मानपान करताना जो “पूर्ण पोशाख’ देतात, तो यापुढे मास्कशिवाय “पूर्ण’ मानता येणार नाही. ग्रामीण भागातल्या लग्नकार्यातसुद्धा पाहुण्यांचा सत्कार करताना टॉवेल-टोपी देतात त्यासोबत मास्क देण्याचे वळण हळूहळू पडेल. घराबाहेर जाताना आपण चप्पल घालायला जसं विसरत नाही, तसं आता मास्क लावणंही विसरणार नाही. (“गडबडीत मॅचिंग मास्क सापडलाच नाही,’ अशी खंत महिला एकमेकींकडे व्यक्त करतील एवढंच!) नाक आणि तोंड चारचौघात दाखवणं हा असभ्यपणा मानला जाऊ लागेल. मास्कविना घराबाहेर पडणं म्हणजे जणू तोकड्या कपड्यात बाहेर पडणं, असंच वाटू लागेल. मास्क नसलेल्या व्यक्तीच्या तोंडाकडे (आणि नाकाकडेही) माणसं विचित्र नजरेनं पाहू लागतील. हे सगळे बदल कोविड-19 मुळे घडून येतील आणि “धूम’ किंवा “खतरनाक खिलाडी’ या चित्रपटांचे भाग जसे एका पाठोपाठ एक बाहेर पडतात, तशा कोविडच्या सर्व लाटा संपेपर्यंत हीच “संस्कृती’ राहील, असं कुणाला वाटत असेल तर ते चूक आहे. कोविडला नव्हे तर मृत्यूला दूर ठेवण्यासाठी हे बदल घडून येतील. कारण कोविड गेला तरी विनामास्क फिरणं हे यमराजाला निमंत्रणच असेल. देशातल्या किमान 40 टक्के लोकांना तरी कोविडनंतरसुद्धा मास्क वापरणं अंगवळणी पाडून घ्यावं लागेल. कारण हे लोक अशा शहरांमध्ये राहतात, जिथं नवजात अर्भकाच्याही फुफ्फुसात दररोज दहा सिगारेटींइतका धूर जातो.
ही नवी “मास्कसंस्कृती’ ही प्रदूषणामुळे आकाराला येईल, हे एव्हाना समजलं असेलच! खरं तर प्रगतीच्या घोडदौडीत प्रदूषणसुद्धा एवढ्या गांभीर्यानं घेणं कुणाला जमत नाही. जगात सर्वत्र बंदी असलेला एखादा कारखाना जरी आपल्या भागात उभा राहात असेल, तरी आपल्याला त्यातला फक्त रोजगार आणि विकासच दिसतो; परंतु आता प्रदूषण गांभीर्यानं घेतलंच पाहिजे; कारण ते आपलं आयुष्य किती कमी करेल याची आकडेवारीच बाहेर आलीय. शिकागो विद्यापीठाच्या एका संस्थेनं दिलेल्या अहवालानुसार 40 टक्के भारतीयांचा मृत्यू नियोजित वेळेच्या 9 वर्षे आधी होऊ शकतो… तोही केवळ प्रदूषणामुळे! आपल्या मृत्यूची तारीख कुणालाच माहीत नसते. पण आपण दीर्घायुषी व्हावं, असं मात्र सगळ्यांनाच वाटतं. अर्थात, एखाद्या व्यक्तीला सत्तर वर्षांचं आयुष्य लाभणार असेल तर आता तो 61 व्या वर्षीच जग सोडेल, असं हा अहवाल सांगतो. आपल्या देशातल्या अनेक शहरांमधल्या हवेची गुणवत्ता खूप खालावलीय, हे सगळ्यांनाच ठाऊक आहे. आपल्या देशात 48 टक्के लोक भीषण प्रदूषणाला सामोरे जात आहेत. म्हणूनच त्यातले बहुतेक लोक नियोजित वेळेच्या 9 वर्षे आधी “जातील’ असं हा अहवाल स्पष्टपणे सांगतो. (जोडीला विडी-सिगारेट असेल तर आणखी काही वर्षे कमी!)
हा अहवाल 2019 मधल्या सर्वेक्षणावर आधारित आहे. हवेतील पार्टिक्युलेट मॅटर कॉन्सन्ट्रेशनचं प्रमाण जास्तीत जास्त किती असावं हे जागतिक आरोग्य संघटनेनं ठरवून दिलेलं आहे. आपल्याकडे हे प्रमाण घातक पातळीच्या सातपट इतकं प्रचंड आहे आणि अजूनही आपल्याला त्याचं गांभीर्य नाही. या प्रदूषणामुळे आपल्या फुफ्फुसांची अक्षरशः वाट लागणार आहे. फुफ्फुसावरचा आघात किती भयानक असतो, हे कोविडनं दाखवून दिलंय. तरीही आपल्यात फरक पडणार नसेल तर आनंदी आनंद आहे!