Maha Kumbh Mela 2025 | Prayagraj – महाकुंभमेळा हा भारतीय संस्कृतीचा असा पवित्र उत्सव आहे. त्याचे प्रतिध्वनी प्राचीन ग्रंथांपासून ते आधुनिक युगापर्यंत ऐकू येत असतात. हा मेळा केवळ श्रद्धेचे प्रतीक नाही तर भारतीय तत्वज्ञान, परंपरा आणि खगोलशास्त्राचा एक अद्भुत संगम आहे.
पौराणिक मान्यतेनुसार, समुद्र मंथनातून निघालेल्या अमृत कलशाचे थेंब हरिद्वार, प्रयागराज (अलाहाबाद), उज्जैन आणि नाशिक या पवित्र स्थळांवर पडले. म्हणूनच या चार ठिकाणी कुंभमेळा आयोजित केला जातो.
खगोलशास्त्रीय गणनेवर आधारित, कुंभ आणि महाकुंभ अनादी काळापासून आयोजित केले जात आहेत. विष्णु पुराणात असे नमूद आहे की जेव्हा गुरू कुंभ राशीत प्रवेश करतो आणि सूर्य मेष राशीत असतो तेव्हा हरिद्वारमध्ये कुंभमेळा आयोजित केला जातो. त्याचप्रमाणे, जेव्हा सूर्य आणि गुरु सिंह राशीत असतात तेव्हा नाशिकमध्ये कुंभमेळा भरतो.
उज्जैनमध्ये कुंभ मेळावा तेव्हा होतो जेव्हा गुरु ग्रह कुंभ राशीत प्रवेश करतो. प्रयागराजमध्ये माघ अमावस्येच्या दिवशी सूर्य आणि चंद्र मकर राशीत असतात आणि गुरु मेष राशीत असतो. आजही ही खगोलीय गणना अचूकपणे पाळली जाते.
काय असतो ‘अर्धकुंभ महोत्सव’?
अर्धकुंभ हा एक धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आहे जो दर सहा वर्षांनी हरिद्वार आणि प्रयागराज येथे आयोजित केला जातो. हा कार्यक्रम गंगा, यमुना आणि सरस्वती नद्यांच्या संगमावर होतो, जो धार्मिक दृष्टिकोनातून अत्यंत पवित्र मानला जातो. अर्धकुंभाचे महत्त्व जास्त आहे, कारण ते कुंभमेळ्याचे अर्धचक्र मानले जाते.
या काळात संगमावर स्नान केल्याने पापे धुऊन मोक्ष मिळतो, अशी श्रद्धा असल्याने लाखो भाविक येथे स्नान करण्यासाठी येतात. त्याच्या संघटनेचा काळ देखील खगोलीय गणनेवर आधारित आहे. जेव्हा गुरु वृश्चिक राशीत प्रवेश करतो आणि सूर्य मकर राशीत प्रवेश करतो तेव्हा अर्धकुंभ आयोजित केला जातो.
काय असतो ‘कुंभमेळा’?
कुंभमेळा हा जगातील सर्वात मोठा धार्मिक आणि सांस्कृतिक उत्सव आहे, जो दर १२ वर्षांनी चार ठिकाणी आयोजित केला जातो – हरिद्वार, प्रयागराज, उज्जैन आणि नाशिक. हे भारतीय संस्कृती आणि श्रद्धेचे प्रतीक मानले जाते. कुंभमेळ्याची आख्यायिका समुद्रमंथनाशी जोडली गेली आहे. त्यामध्ये अमृताच्या भांड्यासाठी देव आणि दानवांमध्ये युद्ध झाले होते. या कार्यक्रमाचे मुख्य आकर्षण म्हणजे पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करणे, ज्याला अमृत स्नान म्हणतात.
काय असतो ‘पूर्ण कुंभ महोत्सव’?
पूर्ण कुंभमेळा हा प्रयागराज येथे दर १२ वर्षांनी भरणाऱ्या कुंभमेळ्याचा विस्तार आहे. हे कुंभमेळ्याचे पूर्ण रूप मानले जाते आणि त्याचे महत्त्व इतर कुंभमेळ्यांपेक्षा जास्त आहे. पवित्र गंगा, यमुना आणि सरस्वती नद्यांच्या संगमावर होणाऱ्या या कार्यक्रमाचा मुख्य उद्देश आत्म्याचे शुद्धीकरण आणि मोक्ष प्राप्ती आहे. यामध्येही त्रिवेणी संगमावर स्नान केल्याने मोक्षप्राप्ती होततासते.
काय असतो ‘महाकुंभ मेळा’?
महाकुंभमेळा हा भारतीय धार्मिक कार्यक्रमांचा सर्वात मोठा उत्सव आहे, जो दर १४४ वर्षांनी फक्त प्रयागराजमध्ये आयोजित केला जातो. हे कुंभमेळ्याचे सर्वात पवित्र आणि महत्त्वाचे रूप मानले जाते. धार्मिक ग्रंथांनुसार, या मेळ्यात संगमावर स्नान केल्याने आत्मा शुद्ध होतो आणि पापांपासून मुक्त होतो. महाशिवरात्री (२६ फेब्रुवारी २०२५) हा महाकुंभाचा शेवटचा दिवस आहे.
आता ही तीन पवित्र स्नाने उरली :
१. मौनी अमावस्या – २९ जानेवारी – दुसरे अमृत (शाही) स्नान.
२. वसंत पंचमी- ३ फेब्रुवारी – तिसरे अमृत (शाही) स्नान.
३. माघी पौर्णिमा – १२ फेब्रुवारी – कल्पवासाची सांगता.
