एखाद्या चित्रपटाप्रमाणे फेसबुकचा प्रवासही साहस, कुतूहल आणि आवडीने भरलेला आहे. फेसबुकने समाजाला आभासी स्वरूप दिले आहे. आज जगभरात 2.8 अब्जाहून अधिक सक्रिय वापरकर्ते फेसबुक वापरतात. जगातील सर्वात मोठ्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर फेसबुकची मक्तेदारी आहे. व्हॉट्सऍप आणि इंस्टाग्राम हे दोन्ही मोठे सोशल मीडिया दिग्गज देखील या अंतर्गत येतात. चला तर मग, फेसबुकच्या रोमांचक स्टार्टअपची कहाणी जाणून घेऊया.
2003 मध्ये मार्क झुकरबर्ग हार्वर्ड विद्यापीठात विद्यार्थी होता. मार्कने सुरुवातीपासूनच कॉम्प्युटर प्रोग्रामिंग क्षेत्रात प्रभुत्व मिळवले होते. 2003 मध्ये, मार्कने हार्वर्ड स्टुडंट डिरेक्टरी सर्व्हर हॅक केला आणि त्याच्याकडे असलेली सर्व प्रोफाइल एकत्रित करून फेसमास नावाची नवीन साइट तयार केली. या मजेदार व्यासपीठावर सुंदर मुलींची छायाचित्रे लावण्यात आली आणि मतदान केले गेले की त्यापैकी कोण अधिक आकर्षक आहे?
हॉवर्डच्या व्यवस्थापनाला याची माहिती मिळताच त्यांनी तातडीने वेबसाइट बंद केली. यानंतर 2004 हे वर्ष सुरू होते. वर्षाच्या सुरुवातीला, मार्क झुकेरबर्गने फेब्रुवारी 2004 मध्ये फेसबुक डॉट कॉम सुरू केले, ज्यामध्ये त्याचे तीन सहकारी ड्यूस्टिन मॉस्कोविट्झ, एडुआर्डो सेव्हरिन आणि ख्रिस ह्यूजेस यांनी भागीदारी केली होती.
फेसबुक फक्त हार्वर्ड युनिव्हर्सिटीच्या मुलांसाठी सुरु केले होते. मात्र, नंतर इतर विद्यापीठांतील विद्यार्थीही मोठ्या प्रमाणावर सहभागी होऊ लागले. फेसबुकचा विस्तार झपाट्याने होत होता. लवकरच, त्याचा प्रसार जगातील इतर देशांमध्येही होऊ लागला.
दरम्यान कॅमेरून आणि टायलर विंकलेव्हॉस यांनी मार्क झुकरबर्गवर त्याच्या कल्पना चोरून वेबसाइट तयार केल्याचा आरोप केला. मात्र, नंतर न्यायालयात दोन्ही पक्षांमध्ये याबाबत समझोता झाला.
दरम्यान लाखो लोक फेसबुकशी जोडले जात होते. अशा परिस्थितीत अनेक मोठ्या कंपन्यांनी त्याच्या व्यवसायाला चालना देण्यासाठी त्याच्यासोबत भागीदारी केली, ज्यामुळे फेसबुकला मोठा फायदा झाला. 2010 सालापर्यंत फेसबुकचे नाव जगातील सर्व देशांमध्ये प्रसिद्ध झाले होते. त्याची वाढती लोकप्रियता पाहता फेसबुकच्या शेअरची किंमत गगनाला भिडली होती.
यशासोबतच फेसबुकच्या यशाच्या मार्गात अनेक अडथळे आले. फेसबुक अनेकवेळा स्कॅनरच्या कक्षेत आले आहे. जेव्हा केंब्रिज ऍनालिटिका प्रकरण जगासमोर आले, तेव्हा फेसबुकवर असे आरोप झाले की फेसबुकने लाखो वापरकर्त्यांचा डेटा राजकीय ध्रुवीकरणासाठी विकला आहे.
ही मोठी घटना समोर आल्यानंतर यूजर्सच्या डेटाच्या गोपनीयतेचे अनेक प्रश्न जगासमोर उभे राहिले. मात्र, नंतर न्यायालयात याबाबत जोरदार चर्चा झाली.आज जगभरात फेसबुकचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होत आहे. फेसबुकवर फोटो, व्हिडीओ, कविता, कथा, जोक्स, ब्लॉग अशा अनेक गोष्टी शेअर केल्या जात आहेत. फेसबुकच्या आगमनाने जगाचे चित्र बदलले आहे. आज आपला समाज डिजिटल पद्धतीने बदलला आहे. याने जागतिकीकरणाला नवे रूप दिले आहे.
नुकतेच फेसबुकने आपले नाव बदलून मेटा केले आहे. भविष्यात आपला प्लॅटफॉर्म मेटाव्हर्स बनवण्याची कंपनीची महत्त्वाकांक्षा आहे. मेटाव्हर्स (Metaverse) ही एक संज्ञा आहे जी इंटरनेटच्या विकासाच्या पुढील टप्प्याचा संदर्भ देते, ज्यामध्ये वास्तविकतेला नवीन स्वरूप दिले जाईल. यामुळे लोक एकमेकांशी सामाजिक आणि व्यावसायिक संलग्नता करू शकतील.