– कमलेश गिरी
वयाच्या सहाव्या वर्षी एका मुलाला यंत्रात कैद करून ठेवले जाते. त्याच यंत्रात तो वाढू लागतो आणि त्याच यंत्रात मोठ्या आनंदाने जगतो.
जगात प्रत्येक गोष्टीला अंत असतो; परंतु माणसाच्या धैर्याला अंत नसतो असे म्हणतात. त्यामुळेच आपल्यासमोर चिकाटीच्या अशा कहाण्या वारंवार येतात, ज्यावर विश्वास ठेवणे दूरच; आपण अशा कहाण्या ऐकलेल्याही नसतात आणि तशी कल्पनाही कधी केलेली नसते. जेव्हा आपण अशी एखादी गोष्ट पाहतो तेव्हा असे वाटते की ही आश्चर्याची सीमारेषा आहे.
परंतु तसे नसते. त्याहूनही आश्चर्यकारक एखादी घटना आपली वाट पाहत असते. कारण अशी सर्व आश्चर्ये मानवी धैर्याच्या भट्टीत तावून-सुलाखून आपल्यासमोर येत असतात. धैर्याच्या या भट्टीची आग कधीच विझत नसते. अशाच आश्चर्याच्या सर्व सीमा ओलांडणारी कहाणी आहे पॉल अलेक्झांडर यांची. या व्यक्तीने तब्बल 69 वर्षे एका लोखंडाच्या लंग मशीनमध्ये व्यतीत केली आहेत.
सन 1946 मध्ये अमेरिकेच्या टेक्सास प्रांतात जन्मलेले पॉल अलेक्झांडर जेव्हा अवघ्या सहा वर्षांचे होते तेव्हा ते आपल्या मित्रांबरोबर डेलॉस येथे खेळत होते. अचानक त्यांच्या मानेला दुखापत झाली आणि रक्त वाहू लागले. संध्याकाळी जेव्हा ते घरी आले तेव्हा रात्रभर त्यांना झोप लागली नाही. दुसऱ्या दिवशी सकाळी त्यांना डॉक्टरांकडे नेण्यात आले तेव्हा डॉक्टरांनी सांगितले की, त्यांना पोलिओचा ऍटॅक आला आहे.
पुढील काही दिवसांत पॉल यांची परिस्थिती सुधारण्याऐवजी बिघडतच गेली. त्यांना चालणे-फिरणेही अवघड झाले होते. एवढेच नव्हे तर त्यांना खाता-पिताही येईनासे झाले. श्वास घेण्यात अडथळे येऊ लागले. डॉक्टरांनी त्यांच्या समस्येचे निदान करण्याचा बराच प्रयत्न केला; परंतु निदान शक्य झाले नाही. डॉक्टरांनी आपत्कालीन ट्रेकियोनॉमी तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून पॉल यांची फुफ्फुसे साफ केली.
सुमारे 70 तासांनंतर जेव्हा पॉल शुद्धीवर आले, तेव्हा त्यांना समजले की, आपण श्वास घेण्यासाठी मदत करणाऱ्या एका लोखंडी यंत्राच्या आत आहोत. त्याकाळी या यंत्रात माणसाला सुमारे वीस वर्षे ठेवावे लागत असे. त्यानंतरच त्याची फुफ्फुसे श्वास घेण्यायोग्य बनत असत. परंतु पॉल यांच्या बाबतीत हेही घडले नाही. आज सुमारे 70 वर्षे झाली, ते अद्यापही या मशीनमध्येच आहेत. हे यंत्र म्हणजे एक प्रकारचे लोखंडी फुफ्फुसच असून,
त्यामुळेच पॉल श्वास घेऊ शकतात. थोडी कल्पना करा, एका सहा वर्षांच्या मुलाला श्वास घेण्यात अडथळे येत असतील, कारण त्याची फुफ्फुसे अत्यंत कमकुवत आहेत. त्यामुळे केवळ फुफ्फुसांच्या मदतीने तो श्वास घेऊ शकत नाही. मग डॉक्टर त्याला आयर्न लंग मशीनमध्ये घालतात, जेणेकरून त्या यंत्राच्या मदतीने तरी श्वास घेणे त्याला शक्य व्हावे. त्यावेळी डॉक्टरांना किंचितसुद्धा अंदाज नसतो, की हा मुलगा यंत्रातच वाढत जाऊन यंत्रातच वृद्धही होईल.
तब्बल 75 वर्षांचा होईपर्यंत हा मुलगा या यंत्रातच कैद राहील, असे डॉक्टरांना अजिबात वाटले नव्हते. आता अशी कल्पना करून पाहा, की असा एखादा मुलगा ज्याला श्वास घेण्यात अडथळा येतो म्हणून तो लोखंडी यंत्रात बंदिस्त आहे, केवळ त्याचा चेहराच यंत्राच्या बाहेर आहे, तो मुलगा तशा अवस्थेत जास्तीत जास्त किती वर्षे जगू शकेल?
वर्ष, दोन वर्षे किंवा जास्तीत जास्त चार-पाच वर्षे. परंतु पॉल अलेक्झांडर गेल्या 69 वर्षांपासून याच यंत्रात जिवंत आहेत. विशेष म्हणजे या यांत्रिक फुफ्फुसात कैद असण्याच्या अवस्थेत त्यांनी कायद्याचे शिक्षण पूर्ण केले आहे. विद्यापीठाच्या प्रशासनाने त्यांची विनंती वारंवार फेटाळली; मात्र हिंमत न हरता त्यांनी विनंती करणे सुरूच ठेवले आणि डेलॉसमध्ये दक्षिण मॅथोडिस्ट विद्यापीठात प्रवेश मिळविला. एवढेच नव्हे तर अशा स्थितीत असूनसुद्धा त्यांनी डेलॉस आणि फोर्टवर्थ येथे वकील म्हणून कामही केले.
माणूस धडधाकट असताना, सर्व सुखसुविधा उपलब्ध असतानासुद्धा अनेकदा शिकण्याची विशेषतः वाचनाची गोडी निर्माण होत नाही. परंतु दुसरीकडे गेली 69 वर्षे जे आपल्या पायावर उभेही राहू शकलेले नाहीत, अशा पॉल अलेक्झांडर यांना पुस्तके वाचण्याची प्रचंड आवड आहे. या आवडीमुळे त्यांनी शेकडो पुस्तके वाचून तर काढलीच; शिवाय आपल्या जीवनावर आधारित एक पुस्तकही त्यांनी लिहिले असून, दुर्दम्य इच्छाशक्ती देणारे, प्रेरणादायी असे हे पुस्तक आहे.
सोशल मीडियावर पॉल यांची खूप प्रशंसा होत आहे. कारण एवढ्या शारीरिक त्रासामधून जाऊनसुद्धा ते इतरांना प्रेरित करण्याची इच्छा बाळगून आहेत. त्यामुळेच प्लॅस्टिक स्टिकच्या मदतीने त्यांनी “थ्री मिनिट्स फॉर अ डॉग’ हे आत्मचरित्र लिहून काढले. आयर्न लंग्ज मशीनमध्ये असलेल्या अशाच एका अन्य रुग्णाचा 2017 मध्ये इंग्लंडमध्ये मृत्यू झाला. त्यानंतर अशा प्रकारच्या मशीनमध्ये जीवन कंठत असलेले पॉल हे जगातील एकमेव रुग्ण आहेत. पॉल यांच्या या प्रेरणादायी कहाणीला “परीकथा’ मानावे की “अद्भुतकथा’?