निद्रा ही जरी नैसर्गिक शारीरिक गरज असली तरीही गेल्या काही वर्षात त्याचं महत्त्व कमी झालं आहे. जनसामान्यांत त्याबद्दल अनेक गैरसमजुती आहेत. त्यावर सत्तरच्या दशकापासूनच सिनेमाची गाणे, झोप न येणे हे किती आनंददायी व प्रतिष्ठेचं आहे असे दर्शवितात. म्हणूनच निद्रा महत्त्वाची आहे असं वाटतच नाही. त्यातच अजून भर म्हणून गेल्या दशकात सोशल मीडिया व मोबाईल स्क्रीनमुळे निद्रानाश होतेय. झोप ही अति निकडीची शारीरिक गरज आहे. नियमित व्यायाम व पौष्टिक आहार ह्यांच्याहीपेक्षा झोप महत्त्वाची आहे कारण जर शरीरास आराम नसेल तर आहार व व्यायाम करूनही त्या मदतनीस ठरू शकणार नाहीत.
हल्ली लहान मुलांमध्येही झोपेचं प्रमाण कमी होत चाललेलं आहे. जुनी बालकं जास्त काळ झोपायची. ते झोपेचे प्रमाण नवीन बालकात कमी झाले आहे. बदलते दळणवळण, आवाज टेलिव्हिजन व मोबाईल ह्यास कारणीभूत दिसतात. पण एका संशोधनात धक्कादायक माहिती आहे की पालकांचे मुलांच्या झोपेबद्दलचे दृष्टिकोन हे मुलांच्या कमी झोपेस कारणीभूत आहे. म्हणजेच पालकांचा असे म्हणणे आहे की मूल कमी झोपले तर चालेल.
झोप ही नावीन्यतेची सुरुवात आहे. ऊर्जात्मक होण्याचा मार्ग आहे. व्यवस्थित झोप झाल्याने शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. आठवणशक्ती व एकाग्रता वाढण्यास मदत होते. शारीरिक जखमा लवकर भरून निघतात. भुकेचे हार्मोन्स योग्य प्रमाणात स्त्रवतात आणि आहार नियमित होतो म्हणून वजन वाढत नाही. व्यवस्थित झोपेमुळे ऍथलेटिकच्या खेळातील कामगिरी व अचुकता वाढलेली आहे.
निद्रानाशाचे दुष्परिणाम तर आपणास परिचितच आहेत. अपूर्ण झोपेमुळे ब्रेनची स्तिथी ही मद्दपान केलेल्या व्यक्तीसारखी होते. बुद्धीची कार्यप्रणाली मंदावते. चुका होतात. कमी झोपेमुळे डायाबेटिस व ब्लड प्रेशरची बिमारी होते. संशोधनात हे आढळले की निद्रानांशामुळे ब्रेन ऍटॅक व हार्टअटॅकही होऊ शकतो. वेस्टनार्झेशनमुळे आपल्या झोपेच्या वेळा रात्री उशिरा होत चालल्या आहेत. ते ही शरीरास हानिकारक असते.
आधुनिक काळात प्रौढात कामाच्या तणावामुळे पुरेशी झोप होत नाही तर विद्यार्थ्यांत शालेय वेळेमुळे ही अपूर्ण झोप होतेय. झोपण्याची व उठण्याची वेळ ही निश्चित करा. काहीही कारणासाठी ते बदलणे शक्य तेवढे टाळा. मोबाईल, लॅपटॉप व टेलिव्हिजन हे निद्रानाशाचे प्रमुख कारण दिसते, त्यामुळे ते रात्री 8 नतंर वापरणे टाळा. त्यांच्या स्क्रिन लाइटने ाशश्ररीेंपळप नावाचे निद्रेस उपयुक्त असलेले हार्मोन कमी होते. तसेच अति रोमांचक वाचन केल्याने ब्रेनमधील भीतीशी निगडीत हार्मोन्स स्त्रवतात. तसे वाचन झोपण्यापूर्वी नको.
झोपण्यापूर्वी 3-4 तास अगोदर हेव्ही व्यायाम नको. लाइट व्यायाम केल्यास हरकत नाही. हेव्ही व्यायाम व हेव्ही खाणे यामुळे निद्रानाश होतोच.
झोपण्याअगोदर शॉवर घ्यावे त्याने अंग रिलॅक्स होते व झोपेस मदत होते. स्वच्छ बेडशीट, सैल कपडे ठेवल्यास झोप शांत येते व बेडचा वापर फक्त झोपण्यासाठी करावा. त्यावर बसून पेपर वाचणे, जेवणे व गप्पा मारणे टाळावे, जेणेकरून बेड म्हणजे झोपणे असे ब्रेनचे समीकरण डोक्यात पक्क होतं.
चहा, काफी व मद्य हे झोपेच्या 4-6 तास अगोदरच घ्यावे.