मुंबई – कमी झालेले निर्यात आणि रुपया संतुलित ठेवण्यासाठी विक्री करावी लागत असलेले डॉलर या कारणामुळे भारताकडील परकीय चलन साठ्यात वेगाने घट होत आहे. 27 डिसेंबर रोजी संपलेल्या आठवड्यात भारताकडील परकीय चलन साठा 4.1 अब्ज डॉलरने कमी होऊन 640 अब्ज डॉलर या पातळीवर आला आहे.
सप्टेंबर अखेरीस भारताकडील परकीय चलन साठा 704.8 अब्ज डॉलर या विक्रमी पातळीवर गेला होता. त्यानंतर भारताकडील परकीय चलन साठा वेगाने कमी होत आहे. या अगोदरच्या आठवड्यात भारताकडील परकीय चलन साठा 8.4 अब्ज डॉलरने कमी झाला होता. गेल्या एक महिन्यापासून डॉलर मजबूत होत आहे. त्यामुळे इतर चलनांबरोबरच भारतीय रुपयाचा भाव कमी होत आहे.
याचा आयात आणि निर्यातदारांना त्रास होत आहे. त्यामुळे रुपयाचा भाव स्थिर ठेवण्यासाठी रिझर्व बँकेने हस्तक्षेप केला आहे. यासाठी डॉलरचा वापर करण्यात आला आहे. त्यामुळे भारताकडील परकीय चलन साठ्यात वेगाने घट होत असल्याचे विश्लेषकांनी सांगितले. सप्टेंबरपर्यंत भारताकडील परकीय चलन साठ्याची स्थिती समाधानकारक होती. सप्टेंबर महिन्यामध्ये अमेरिकेच्या फेडरल रिझर्व्हने व्याजदरात अर्धा टक्के कपात केली होती.
त्यानंतर भारतीय शेअर बाजारात आणि कर्जरोखे बाजारात बरेच परकीय गुंतवणूक आली होती. त्यामुळे भारताकडील परकीय चलन साठा वाढला होता. मात्र त्यानंतर अमेरिकेने व्याजदर कपात कमी करण्यात येईल असे सांगितले आहे.दरम्यानच्या काळामध्ये अमेरीकेने विविध देशाबरोबर व्यापारी युद्ध करण्याची घोषणा केली. डोनाल्ड ट्रम्प अमेरिकेचे अध्यक्ष झाले आहेत. त्यांनी अनेक देशाबरोबर व्यापारी युद्धाची घोषणा केल्याचा परिणाम डॉलर मजबूत होण्यात होत आहे.
रुपया नव्या निचांकावर –
दरम्यान शुक्रवारी चलन बाजारात रुपयाचा भाव चार पैशाने कमी होऊन 85 रुपये 79 पैसे प्रति डॉलर या नव्या निचांकी पातळीवर गेला. रुपया घसरत असताना सहा चलनाच्या भावावर आधारित डॉलर इंडेक्स वाढून आता 109.03 या पातळीवर गेला आहे. यामुळे केवळ भारताच्या चलनावर परिणाम झालेला नाही तर इतर सर्वच चलनावर नकारात्मक परिणाम होत आहे. खनिज तेलाचे दर वाढत असल्यामुळे रुपयाच्या मूल्यावर दबाव येत असल्याचे सांगण्यात येते.
परकीय चलन साठ्यात घट झाल्यास त्याचे काही महत्त्वाचे परिणाम होऊ शकतात. यामध्ये मुख्यतः पुढील गोष्टींचा समावेश होतो:
-रुपयाची मूल्यवृद्धी: परकीय चलन साठ्यात घट झाल्यास, भारतीय रुपयाची मूल्य कमकुवत होऊ शकते. कारण परकीय चलनाचा साठा कमी असतो, तर आपल्याला बाहेरील चलन खरेदी करण्यासाठी अधिक रुपयांची आवश्यकता पडते.
चलनवाढ (Inflation): परकीय चलन साठ्यात कमी होण्यामुळे आयातीवरील खर्च वाढतो. यामुळे महागाई (Inflation) वाढण्याची शक्यता असते. ज्या वस्तू आणि सेवांना परदेशी चलनाच्या स्वरूपात खरेदी केले जाते (जसे की कच्चा माल, इंधन), त्यांचा खर्च वाढल्यामुळे भारतीय बाजारात महागाई होऊ शकते.
व्यापार तूट (Trade Deficit): परकीय चलन साठ्यात घट झाल्यामुळे आयात करणारी देशाची क्षमता कमी होऊ शकते. यामुळे व्यापार तूट आणखी वाढू शकते, कारण आपल्याला बाह्य स्रोतांमधून वस्तू व सेवा आणण्यास कमी परकीय चलन उपलब्ध होईल.
विदेशी कर्जावर परिणाम: सरकार आणि कंपन्या विदेशी चलनात कर्ज घेत असतात. जर परकीय चलन साठा कमी असेल आणि रुपया कमजोर होईल, तर परकीय कर्ज परत करण्याच्या खर्चात वाढ होऊ शकते. यामुळे कर्ज चुकवण्याची समस्या उद्भवू शकते.
विदेशी गुंतवणूक (Foreign Investment): परकीय चलन साठ्यात घट झाल्यास विदेशी गुंतवणूकदार देशाबद्दल चिंतेत असू शकतात, कारण रुपया कमजोर होईल आणि त्यांना त्यांच्या गुंतवणुकीवर नुकसान होण्याची शक्यता असते. यामुळे परकीय गुंतवणुकीचा प्रवाह कमी होऊ शकतो.
देशाच्या आर्थिक स्थैर्यावर परिणाम: परकीय चलन साठ्यात घट झाल्यास देशाच्या आर्थिक स्थैर्याबद्दल असलेल्या चिंतेमुळे सरकारी धोरणे बदलू शकतात. केंद्रीय बँक दरवाढीच्या (Interest Rate Hikes) धोरणाची अंमलबजावणी करू शकते किंवा कर्जाचे नूतनीकरण करण्यासाठी नवीन उपाययोजना घेऊ शकते.
म्हणूनच, परकीय चलन साठ्यात घट होणे हे आर्थिक दृष्ट्या नकारात्मक असू शकते, आणि त्यासाठी योग्य धोरणात्मक उपाय योजना आवश्यक असतात.
