-माधव विद्वांस
भारतीय गणितज्ज्ञ चक्रवर्ती पद्मनाभन रामानुजम यांची आज जयंती. त्यांचा जन्म 9 जानेवारी 1938 रोजी चेन्नई येथे झाला. चक्रवर्ती रामानुजम व श्रीनिवास रामानुजन ही दोन वेगळी व्यक्तिमत्त्वे आहेत. दोघेही गणितज्ज्ञ होते. त्यांचे वडील चेन्नई उच्च न्यायालयात वकिली करायचे. चक्रवर्ती रामानुजम हे त्यांच्या 7 भावंडांपैकी सर्वात मोठे. त्यांनी संख्या सिद्धांत आणि बीजगणित, भूमिती या क्षेत्रात अभ्यासपूर्ण काम केले. त्यांनी टाऊन उच्च माध्यमिक विद्यालय, कुंभकोणम येथे शिक्षण पूर्ण केले आणि मद्रासच्या लोयोला महाविद्यालयात उच्च शिक्षण घेतले.
लोयोला महाविद्यालयात असताना अंतिम वर्षात फादर चार्ल्स रॅसीन यांनी त्यांना गणिताचे शिक्षण दिले. त्यांनी रामानुजम यांना बॉम्बेच्या टाटा इन्स्टिट्यूटमधील स्कूल ऑफ मॅथमॅटिक्समध्ये प्रवेश घेण्यासाठी अर्ज करण्यास प्रोत्साहित केले. फादर चार्ल्स रासीन यांनी आपल्या शिफारस पत्रात लिहिले की, “रामानुजम यांच्या विचारात मौलिकता आहे. त्यांना पुरेशी संधी मिळाल्यास ते एक चांगले संशोधक होतील.’
रामानुजम वयाच्या अठराव्या वर्षी मुंबईला गणिताचा अभ्यास करण्यासाठी आले. त्यांच्याबरोबर त्यांचे मित्र राघवन नरसिम्हन हे टीआयएफआरमध्ये दाखल झाले. टाटा इन्स्टिट्यूटमध्ये जगभरातील नामवंत गणितज्ज्ञांना व्याख्यानासाठी पाचारण केले जाई. पदवीधर विद्यार्थ्यांसाठी व्याख्यानांच्या नोट्स लिहिण्याची परंपरा होती. त्यानुसार रामानुजम यांनी आपल्या पहिल्या वर्षात बीजगणित कार्यावर मॅक्स ड्यूअरिंगच्या व्याख्यानांच्या नोट्स लिहून काढल्या. त्यामुळे त्यांच्या अभ्यासाचा पाय सुरेख झाला.
ते म्हणतात, मॅक्स ड्यूअरिंगच्या व्याख्यानांमुळे त्यांना बीजगणित, संख्या सिद्धांताची आवड निर्माण झाली.’. त्यांचे डॉक्टरेटसाठीचे मार्गदर्शक सल्लागार के. जी. रामनाथन यांच्या सूचनेनुसार त्यांनी जर्मन सिद्धांताकार कार्ल लुडविग सिगेल यांच्या कार्याशी संबंधित समस्येवर काम करण्यास सुरुवात केली. मुख्य म्हणजे कुठल्याही बीजगणितातील क्षेत्रफळ प्रत्येक घनरूपात करताना त्यात सोपेपणा आणला. वर्ष 1967 मध्ये त्यांनी आपला शोध प्रबंध सादर केला. परीक्षकांपैकी एक असलेले डॉ. सिगेल या तरुण व्यक्तीच्या ज्ञानाची खोली आणि गणितातील उत्कृष्ट क्षमता पाहून फार प्रभावित झाले.
वर्ष 1964 ते 1968 यासालांदरम्यान ते संख्या सिद्धांतामध्ये अभ्यास करीत होते. शेफेरविच आणि मम्फोर्ड यांच्याशी झालेल्या संपर्कांमुळे ते बीजगणित, भूमितीकडे वळले. बीजगणित आणि भूमितीबद्दल खोलवर समजून घेण्याची त्यांची क्षमता अफाट होती. याकाळात त्यांनी अनेकदा परदेशवारी केली. या काळात त्यानी जर्मन, इटालियन, रशियन आणि फ्रेंच भाषाही आत्मसात केल्या. वर्ष 1965 मध्ये मानसिक आजारपणामुळे त्यांनी मुंबई येथील टीआयएफआरमधील आपले पद सोडले आणि पंजाबच्या चंदीगडमध्ये प्राध्यापक म्हणून हजर झाले. त्यांनी तेथे लीग्रुपच्या सिद्धांतावर पुस्तक लिहिले.
रामानुजम केवळ आठ महिने चंदीगडमध्ये राहिले आणि त्यांना पुन्हा उपचारासाठी चेन्नईला परत यावे लागले. त्यानंतर बंगलोरमध्ये स्थायिक झाले, परंतु सततच्या आजारपणामुळे ते घरीच असत. 27 ऑक्टोबर 1974 रोजी ते एका परदेशी व्यक्तीबरोबर चर्चा करत होते. त्यांची चर्चा संपल्यानंतर लगेच त्यांचे निधन झाले.