आपल्यापैकी बहुतेक सर्वांनी पिरॅमिड्सबद्दल ऐकलं किंवा वाचलं असेलच. काहींनी पिरॅमिड्स पाहिलेही असतील. पण एक गोष्ट मात्र नक्की की पिरॅमिड्सभोवती एक गूढरम्य वलय आहे आणि त्यामुळेच सर्वांना या जगातल्या एका मोठ्या आश्चर्याबद्दल अमर्याद कुतूहल वाटतं. हे पिरॅमिड्स म्हणजे अचूक भौमितिक आकारांच्या महाप्रचंड बांधीव रचना आहेत. विशेष म्हणजे त्या हजारो वर्षांपूर्वी बांधण्यात आलेल्या आहेत. त्याकाळी अशा भव्य रचना बांधण्याचं कुठलं तंत्र आणि कसं वापरण्यात आलं हे खरोखरीच एक गूढ आहे. अशा रहस्यमय पिरॅमिडच्या आत जाण्याचा योग म्हणजे अविस्मरणीयच म्हटला पाहिजे.
असा योग माझ्या दैवात लिहिला होता. 2008 च्या मध्यावर मी काही मित्रांबरोबर इजिप्तची सफर केली. आम्ही कैरो (अल काहिरा) या राजधानीच्या शहरातील नाईल नदीच्या काठी एका सुंदर हॉटेलात उतरलो होतो. कैरो पाहून झाल्यावर एके दिवशी रणरणत्या उन्हात आम्ही गिझा येथील पिरॅमिड्स पाहायला निघालो. गिझा कैरोपासून साधारणपणे दहा किलोमीटर अंतरावर आहे. आम्ही अर्ध्या तासात तिथं पोहोचलो.
वैराण रखरखीत वाळवंटामध्ये गिझाचे पिरॅमिड्स आणि नरसिंहसदृश (मानवी मुख आणि सिंहाचं शरीर) अशा भव्य वास्तू आहेत. आम्ही पोहोचलो तेव्हा ऊन मी म्हणत होतं आणि तरीही अतिविशाल पिरॅमिड्स पाहताना माझं भान हरपून गेलं. गिझामध्ये सर्वात मोठा खुफूचा, त्या खालोखाल खाफ्रेचा आणि त्यापेक्षा छोटा (म्हणजे त्या मानानं, कारण तिन्ही पिरॅमिड्स प्रचंडच आहेत) मेनकाउरे असे पिरॅमिड्स शेजारी शेजारी आहेत. खुफू ऊर्फ चिऑप्स हा सर्वात मोठा आणि प्राचीन मानला जातो. हा साधारणपणे 138 मीटर (452 फूट) उंच आहे. खुफूचा मुलगा खाफ्रे याचं थडगं ज्यात होतं तो खाफ्रे पिरॅमिड 136.4 मीटर (447.5 फूट) या उंचीचा आहे. या मापांवरून ते किती भव्य आहेत त्याची कल्पना येईल. सहस्रावधी वर्षांच्या कालावधीमध्ये या सर्वांची अर्थातच झीज झालेली आहे. जेव्हा प्रथम मोजणी करण्यात आली तेव्हा या सर्व पिरॅमिड्सची उंची सुमारे 7 मीटरनं अधिक होती. या मुख्य तिन्ही पिरॅमिड्सजवळ तीन लहान पिरॅमिड्स आहेत. ते त्यांच्या राण्यांचे आहेत. आम्ही खाफ्रेच्या पिरॅमिडमध्ये प्रवेश केला तेव्हा सूर्य डोक्यावर आला होता. अंगाची लाहीलाही होत होती आणि मी घामानं पूर्णपणे निथळत होतो.
प्रवेशद्वाराचे रेलिंग घालून मधोमध दोन विभाग पाडले होते. एक भाग आत जाण्यासाठी होता तर दुसरा बाहेर येण्यासाठी होता. मात्र मार्ग इतका अरुंद आणि जेमतेम एक माणूस जाऊ शकेल एवढाच असल्याने मला त्या भयानक उष्म्यामध्ये गुदमरायलाच झालं. त्या अरूंद आणि अंधकारमय पॅसेजमध्ये कोणत्याही प्रकारचं वायुवीजन नाही. मला तर इथंच मरण ओढवतंय की काय आणि ही ऐतिहासिक कबर आपलीही कबर होतेय काय असं वाटू लागलं. सुमारे दीड-दोनशे फूट असा मार्ग पार केल्यावर एक मोठं दालन लागलं. मग जरा जिवात जीव आला. थोडं मोकळं वातावरण आणि काहीसा कमी उष्मा यामुळं बरं वाटू लागलं. इथं थोडा वेळ थांबल्यावर अजून एका आधीच्या मार्गासारख्याच बोळवजा पॅसेजमधून जावं लागलं. हा मार्ग चढाचा होता पण तरीही सवय झाल्यामुळे असेल, त्रास कमी झाला. या बोळाच्या टोकाशी मुख्य दालन होतं. आता आम्ही पिरॅमिडच्या मध्यावर होतो. या दालनात राजाचा मृतदेह ठेवण्यात येत असे. मात्र, ते दालन रिकामं होतं. कारण शुष्कावस्थेतील (ममी) खाफ्रेचा मृतदेह कैरोच्या संग्रहालयात अधिक काळजीनं ठेवण्यात आला आहे. या दालनासाठी मात्र हवा मिळण्यासाठी पिरॅमिडच्या बाहेरपर्यंत खोदलेला मार्ग आहे.
खाफ्रे पिरॅमिडच्या गर्भात अतिप्राचीन राजाच्या रिकाम्या थडग्याशेजारी उभं राहिल्यावर काहीसं गूढ तर काहीसं चमत्कारिक असं वाटायला लागलं. साडेपाच हजार वर्षांपूर्वी राजाच्या मृतदेहाला मसाला भरून इथं ठेवण्यासाठी आणलं असेल तेव्हा कसं वातावरण असेल याचं चित्र डोळ्यासमोर येऊ लागलं. मसाला भरून मृतदेह शुष्क करण्याची प्रक्रिया गुंतागुंतीची तशीच जिवाचा थरकाप उडवेल अशीच होती. राजाच्या प्रेताचा मेंदू नाकामधून एक तीक्ष्ण हत्यार घालून काढला जाई. नंतर शरीराच्या बाजूने छेद घेऊन राजाचे हृदय सोडून इतर सर्व अवयव काढून टाकून रसायनांच्या साह्यानं कलेवर जलविरहित करण्यात येई. नंतर वेगळी रसायने भरून देह कापडामध्ये गुंडाळून पुन्हा रसायनांच्या साह्याने प्रक्रिया करीत. अशा रीतीने प्रक्रिया केलेले मृतदेह हजारो वर्षे टिकले आहेत. मुळात हे अजस्र पिरॅमिड्स कसे बांधले असतील हे एक रहस्यच आहे. दोन टनांपेक्षाही जास्त वजन असलेले कातीव पाषाण इतक्या मोठ्या उंचीवर कसे नेले असतील हेही कोडंच आहे.
एका अनुमानानुसार जर मनुष्यबळाचा वापर केला असेल तर लागणारी माणसं त्या काळी सर्व जगातच नव्हती. तसेच पशूंचा वापर केला असेल तर लागणारे पशुधनही सर्व जगात उपलब्ध नव्हतं. असं असताना या महाकाय रचना कशा बांधल्या गेल्या? काही विद्वानांच्या मते त्या काळी तंत्रज्ञान आजच्यापेक्षाही पुढारलेलं पण वेगळं असलं पाहिजे तर काहींच्या मते परग्रहवासीयांनी प्राचीन इजिप्शियन लोकांना साह्य केलं असलं पाहिजे. आणखी एक रहस्यमय गोष्ट म्हणजे अवकाशातून पिरॅमिड्स पाहिले तर त्यांची रचना मृग नक्षत्रातील ताऱ्यांशी तंतोतंत जुळते आणि त्यातील व्याध तारा हाच पृथ्वीवरील सृष्टीचं मूळ आहे असा प्राचीन इजिप्शियन संस्कृतीचा समज होता. व्याध ताऱ्यानंच राजाच्या रूपानं मानवाला उपहार दिलेला आहे अशीही त्यांची श्रद्धा होती. काहीही असो पण खाफ्रे पिरॅमिडच्या पोटात जाऊन आल्यावर प्राचीन इतिहासाच्या पोटात काय दडलंय याचे विचार मात्र मनात बराच काळ रुंजी घालू लागले.
श्रीनिवास शारंगपाणी