मतांची मोजणी कशी होणार, किती मते विजय निश्चित करणार? जाणून घ्या राष्ट्रपती निवडणुकीच्या मतमोजणीचे संपूर्ण गणित

नवी दिल्ली – राष्ट्रपती निवडणुक निकाल आज जाहीर होणार आहेत. एनडीएच्या उमेदवार द्रौपदी मुर्मू विजयी होणार की विरोधकांचे यशवंत सिन्हा, हे ठरणार आहे. अशातच आज तुम्हाला एकच शब्द पुन्हा पुन्हा ऐकायला मिळेल तो म्हणजे इलेक्टोरल कॉलेज. हा शब्द किती महत्त्वाचा आहे, इलेक्टोरल कॉलेजच्या माध्यमातून राष्ट्रपती निवडणुकीचा निकालही लागणार आहे, हे यावरून समजू शकते. चला जाणून घेऊया काय आहे  इलेक्टोरल कॉलेज आणि खासदार किंवा आमदाराच्या मताचे मूल्य कसे ठरवले जाते? शेवटी, मतमोजणीदरम्यान कोणता उमेदवार विजयी झाला हे जाणून घेण्याची पद्धत काय आहे…

इलेक्टोरल कॉलेज म्हणजे काय?
लोकसभा, राज्यसभा आणि सर्व राज्यांचे आमदार राष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत मतदान करतात. या प्रत्येक मताचे महत्त्व वेगळे आहे. वेगवेगळ्या राज्यातील आमदाराच्या मताचे मूल्यही वेगळे असते. खासदाराच्या मताचे मूल्य 700 आहे. त्याचवेळी आमदारांच्या मताचे मूल्य त्या राज्याची लोकसंख्या आणि जागांच्या संख्येवर अवलंबून असते. इलेक्टोरल कॉलेज म्हणजे खासदार आणि आमदारांच्या मतांच्या एकूण मूल्याची बेरीज. दोन्ही उमेदवारांमध्ये या इलेक्टोरल कॉलेजची 51 टक्के मते ज्याला मिळतील तो विजयी होईल.

यावेळी राष्ट्रपती निवडणुकत किती मतदार होते?
लोकसभा, राज्यसभा आणि राज्य विधानसभेचे सदस्य राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत मतदान करतात. 245 सदस्यांच्या राज्यसभेपैकी 233 खासदारांना मतदान करण्याची परवानगी होती (नामांकित खासदार मतदान करू शकले नाहीत). यासह लोकसभेच्या 543 सदस्यांना मतदान करण्याची मुभा देण्यात आली.

याशिवाय सर्व राज्यांतील एकूण चार हजारांहून अधिक आमदारांना मतदानाचा अधिकार होता. अशा प्रकारे अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत एकूण ४ हजार ७९६ मतदार होते. मात्र, त्यांच्या मतांचे मूल्य वेगवेगळे होते.

राज्यातील आमदारांचे मत किती महत्त्वाचे आहे?
देशातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेल्या उत्तर प्रदेशातील एका आमदाराचे सर्वाधिक मत 208 होते. त्याचवेळी, यानंतर झारखंड आणि तामिळनाडूमधील एका आमदाराच्या मताचे मूल्य 176 आणि महाराष्ट्रातील एका आमदाराच्या मताचे मूल्य 175 होते.

बिहारमधील एका आमदाराच्या मताचे मूल्य 173 होते. सर्वात कमी किंमत सिक्कीमच्या आमदारांची होती. येथील एका आमदाराच्या मताचे मूल्य सात होते. यानंतर अरुणाचल आणि मिझोरामच्या आमदारांचा क्रमांक येतो. येथील एका आमदाराच्या मताचे मूल्य आठ होते.

खासदारांच्या मतांची किंमत काय?
राज्यसभा आणि लोकसभा सदस्यांच्या एका मताची किंमत 700 होती. दोन्ही सभागृहातील सदस्यांची संख्या 776 आहे. या अर्थाने, खासदारांच्या सर्व मतांचे मूल्य 5,43,200 आहे. आता विधानसभा सदस्य आणि खासदारांच्या मतांचे एकूण मूल्य बघितले तर ते १० लाख ८६ हजार ४३१ होते. म्हणजे राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत अशा मूल्याची जास्तीत जास्त मते पडू शकतात.

मताची किंमत का बदलते?
प्रत्येक राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशाची लोकसंख्या वेगळी आहे. या निवडणुकीत राज्याची लोकसंख्या आणि विधानसभेच्या एकूण जागांच्या संख्येनुसार प्रत्येक मताचे मूल्य ठरवले जाते. प्रत्येक मत खर्‍या अर्थाने लोकांचे प्रतिनिधित्व करते म्हणून हे केले जाते.

मतांचे हे मूल्य सध्याच्या किंवा शेवटच्या जनगणनेच्या लोकसंख्येच्या आधारावर ठरवले जात नाही. त्यासाठी 1971 च्या लोकसंख्येचा आधार घेण्यात आला आहे. 2026 नंतर होणाऱ्या जनगणनेनंतर राष्ट्रपती निवडणुकीतील जनगणनेचा आधार बदलेल. म्हणजेच 2031 च्या जनगणनेची आकडेवारी प्रसिद्ध झाल्यानंतर खासदार आणि आमदारांच्या मताचे मूल्य 1971 ऐवजी 2031 च्या जनगणनेच्या आधारे ठरवले जाईल.