नवी दिल्ली – पानिपतची तिसरी लढाई अफगाण शासक अहमद शाह अब्दाली आणि मराठा सेनापती सदाशिवराव भाऊ यांच्यात 14 जानेवारी 1761 रोजी पानिपतच्या मैदानावर झाली होती. पानिपत हे सध्या हरियाणामध्ये आहे. पानिपत हे दिल्लीच्या उत्तरेस 95 किमी अंतरावर आहे. या युद्धात मराठा साम्राज्याला गार्दी सैन्याचा प्रमुख इब्राहिम गार्दी याने पाठिंबा दिला होता, तर अफगाण शासक अहमद शाह दुर्राणी उर्फ अहमद शाह अब्दाली याला दोन भारतीय मुस्लिम शासकांनी पाठिंबा दिला होता.
अब्दालीला दोआबचे रोहिल्ला अफगाण आणि अवधचा नवाब शुजा-उद-दौला यांनी पाठिंबा दिला होता. या लढाईत मराठा सैन्याचा पराभव झाला. त्यांच्या सैन्याकडे फ्रेंच तोफखाना आणि घोडदळ होते, तर अब्दालीच्या सैन्याकडे प्रचंड घोडदळ आणि घोडे तोफखाना होता, ज्याचे नेतृत्व स्वत: अहमद शाह दुर्रानी आणि नजीब-उद-दौला करत होते.
ही लढाई 18व्या शतकातील सर्वात भीषण युद्धांपैकी एक होती. एकाच दिवसात दोन बलाढ्य सैन्यात झालेल्या चकमकीत मोठ्या संख्येने सैनिक मारले गेले. अफगाण सैनिकांनी रोहिल्ला सैनिकांना आणि वंशीय पश्तूनांना मराठा सैन्याविरुद्ध उभे केले, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर नरसंहार झाला.
लढाईच्या जागेबद्दल इतिहासकारांमध्ये मतभेद आहेत, परंतु बहुतेकांचा असा विश्वास आहे की, ते सध्याच्या काळा आम आणि सनौली रोडच्या आसपास घडले आहे. पानिपतची तिसरी लढाई अनेक दिवस चालली. त्यात 125,000 सैनिकांचा समावेश होता. दोन्ही बाजूंमध्ये बराच वेळ चकमक झाली. दोन्ही बाजूंच्या सैन्याचे मोठे नुकसान झाले. मराठ्यांच्या अनेक गटांना उद्ध्वस्त केल्यानंतर, अहमद शाह दुर्राणीच्या नेतृत्वाखालील सैन्य लढाईत विजयी झाले.
दोन्ही बाजूंचे नुकसान देखील इतिहासकारांद्वारे विवादित आहे, परंतु असे मानले जाते की युद्धात 60,000-70,000 सैनिक मारले गेले, तर जखमी आणि कैद्यांच्या संख्येत खूप फरक आहे.
शुजा-उद-दौलाच्या दिवाण काशीराजने रचलेल्या बखर या एकल सर्वोत्कृष्ट साक्षीदाराच्या अहवालानुसार, लढाईच्या दुसऱ्या दिवशी सुमारे 40,000 मराठा कैद्यांची हत्या करण्यात आली. शेजवलकर, ज्यांचा मोनोग्राफ ‘पानिपत 1761’ या लढाईचा सर्वात अधिकृत स्त्रोत मानला जातो, त्यात असे नमूद केले आहे की युद्धादरम्यान आणि नंतर सुमारे 100,000 मराठे (सैनिक आणि गैर-लढाऊ) मारले गेले.