मंचरचा कार्यक्रम आटोपून आम्ही निघालो तेव्हा दहा वाजले होते. हवेतला गारवा जाणवत होता. आम्ही गाडीच्या खिडक्या लावून घेतल्या होत्या. पुण्यात पोहचायला साडे अकरा वाजले. 31 डिसेंबरची रात्र. सरत्या वर्षाचा अखेरचा दिवस. 31 डिसेंबर आणि दारू यांची लग्नगाठ कोणी बांधली माहीत नाही. पण रस्त्यावर झोकांडत निघालेली मंडळी दिसत होती. वाहनंसुद्धा सरळ चालत नव्हती. वाकड्यातिकड्या चालणाऱ्या गाड्यांमधून सरळ मार्ग शोधात आम्ही पुण्यात पोहचलो. तर पुण्यातले रस्ते गर्दीने ओसंडून वाहत होते. रस्त्यावरून अनेक मोटारी धावत होत्या. काही मोटारींच्या टपाकडील गवाक्षातून मुले उभी राहून रस्त्यावरील गर्दी न्याहाळीत होती. हात उंचावून रस्त्यावरील गर्दीला उत्तेजित करीत होती. हॉर्न वाजवत मोटारसायकली धावत होत्या. जागोजागी पोलिसांची गस्त सुरू होती.
रस्त्यावर माणसांचा समुद्र उसळलेला होता. रस्त्याच्या कडेला फुगेवाले, भेळवाले, आइस्क्रीमवाले, खेळणी विकणारे आपापली पथारी अंथरूण बसले होते. गर्दीच्या दृष्टीने नव्या वर्षाची अपूर्वाई होती. पण सगळ्याच विक्रेत्यांच्या दृष्टिकोनातून हा “धंदे का टाइम’ होता. प्रत्येक फर्लांगावर गॅसचे फुगे विकणारे उभे होते. त्यांच्या गॅसच्या सिलेंडरला हेलियम गॅसने भरलेले फुगे बांधलेले होते. ते फुगे आभाळाच्या दिशेने झेपावत होते. जणू देवाकडे नव्या वर्षाची याचना करत होते. तरुण तरुणींच्या झुंडी हास्य कल्लोळात बुडून गेल्या होत्या. काही क्षणात आपण नवीन वर्षात पदार्पण करणार आहोत याचा आनंद त्यांच्या चेहऱ्यावर झळकत होता. कुणी गॅसचे फुगे हवेत सोडून देवाला, “हे रंगीबेरंगी फुगे घे. पण आम्हाला सुखाने भरलेलं रंगीबेरंगी आयुष्य दे.’ अशी विनवणी करत होते.
एका हॉटेल समोर आम्ही जेवणासाठी थांबलो. तर तिथे तोबा गर्दी. शेजारीच बार. तिथे वेगळाच जल्लोष. पिलेल्या तरुणांना आपण हवेपेक्षा हलके झालो आहोत असा भास होत होता. ते एकमेकांना आलिंगन देत होते. आभाळात भरारी घेण्याच्या तयारीत असल्याप्रमाणे आभाळाच्या दिशेने हात उंचावत “हॅपी न्यू इअर’ चा घोष करत होते. एक तरुण आमच्या दिशेने आला. झिंगलेला होताच. फुल टाइट. आमचे हात हाती घेत त्याने आमचं अभिष्टचिंतन केलं. नव्या वर्षासाठी शुभेच्छा दिल्या. त्याच्या आमच्यातली अनोळखीपणाची रेषा कोणी पुसून टाकली होती? दारूने की नव्या वर्षाच्या आगमनाच्या जाणिवेने. त्याची जात, त्याचा धर्म मला माहीत नव्हता. ती माहिती करून घेण्याची मला मुळी गरजच वाटली नाही. कारण शुभेच्छांना जात धर्म असतोच कुठे? त्याचं नाव सुद्धा विचारलं नाही मी. कारण शुभेच्छांना नाव सुद्धा असण्याची गरज नसते.
घड्याळात बाराचे ठोके पडले होते. रस्त्यावरची गर्दी जल्लोषात रंगून गेली होती. पण अवतीभोवती सगळा अंधार. रस्त्यावरील दिव्यांचा आणि वाहनांच्या हेड लाइटचाच काय तो उजेड. कुठे कुठे रंगीबेरंगी प्रकाशाचे झोत लक्ष वेधून घेत होते. पण हे सगळं कृत्रिम. पण शहरातल्या या कृत्रिम प्रकाशाने आभाळातल्या चांदण्यांची जाणीव पुसून टाकली होती. कृत्रिम प्रकाशाच्या पलीकडे फक्त अंधाराचं अस्तित्व माणसं आपण नवीन वर्षात पदार्पण केल्याचा आनंद कसा साजरा करू शकतात? अशा संभ्रमात मी पडलो होतो. काहीवेळ जल्लोष करून ही मंडळी थकतील. घरी जातील. अंधाराची चादर ओढून झोपतील. सकाळी पाखरांची किलबिल ऐकू येईल. पूर्वा तांबूस रंग धारण करेल. पक्षी घरट्यातून डोकावतील. उजाडत असल्याची त्यांना जाणीव होईल. गोठ्यातली गाई-गुरं उठून बसतील. त्यांच्या गळ्यातल्या घंटा वाजू लागतील. डोंगराआडून सूर्यकिरणं पुढे येतील.
अवतीभोवतीचा अंधार दूर सारून आपल्या अंगणात प्रकाशाचा सडा घालतील. जाग आलेल्या मिटल्या डोळ्यांना सुद्धा प्रकाशाची जाणीव होईल. तेव्हा उठावं आणि “नवीन वर्षाच्या हार्दिक शुभेच्छा’ म्हणत द्यावं ना एकमेकांना आलिंगन. रात्री बारा वाजता रस्त्यावर येऊन का करायचा जल्लोष? उगवती किरण पाहावी. त्या प्रकाशाला ओंजळीत घ्यावं आणि मग म्हणावं ना, “आलो बाबा नवीन वर्षात.’ पण नंतर माझ्याच लक्षात आलं. आपल्या देशात अंधार असला तरी जगाच्या पाठीवर दूर कुठेतरी सूर्य उगवला असेलच की. थोडी माहिती घेतली तेव्हा कळलं न्यूझीलंड देशाच्या पूर्वेला असणाऱ्या केप प्रांताच्या हिक्स या उपसागराच्या किनाऱ्यावर सूर्य सर्वात आधी उगवतो. तिथे उगवलेला सूर्य आपल्या देशातसुद्धा नक्की उगवणार आहे या आनंदात रात्री माणसे रस्त्यावर येत असावीत आणि एकमेकांना आलिंगन देत नवीन वर्षाच्या शुभेच्छा देत असावीत.
खरंतर सूर्य मावळत नाही कधीच. सूर्य उगवतो, मावळतो हा आपल्या दृष्टीचा भ्रम आहे. पृथ्वी स्वतःभोवती फिरते. म्हणून पृथ्वीचा एक भाग अंधारात बुडत असताना दुसरा भाग प्रकाशाने उजळून निघत असतो. त्यामुळे कुठेतरी अंधार होत असताना कुठेतरी पहाट होत असते. प्रत्येक नव्या दिवसाची पहाट आपल्यासाठी नवा दिवस, नवा आठवडा, नवा महिना, नवं वर्ष, नवं दशक घेऊन येत असते. खरंतर आयुष्याचा प्रत्येक दिवस साजरा करायला हवा.
जेवण उरकलं. हॉटेलचं बिल भागवलं. हिंदकळणाऱ्या गर्दीतून वाट काढत घरी आलो. घरात दिवे सुरू होते तरी बायकोच्या चेहऱ्यावर अंधार पसरलेला होता. मोठा मुलगा परदेशी, धाकटा मित्रांसोबत बाहेर गेलेला आणि मला कार्यक्रमाहून परतायला एक वाजला होता. नव्या वर्षाच्या स्वागताला उत्सुक असल्याच्या कोणत्याच खुणा तिच्या चेहऱ्यावर नव्हत्या. मी घरात शिरल्याबरोबर तिच्या चेहऱ्यावर पहाट झाली. माझ्या पाठोपाठ जिन्यात मुलाच्या पावलांची चाहूल लागली. त्याने घरात प्रवेश केला आणि तिच्या चेहऱ्यावर नवीन वर्ष सुरू झाल्याच्या खुणा उमटल्या. जगाच्या पाठीवर किती स्त्रिया अशीच आपापल्या घरात नव्या वर्षाची सुरुवात होण्याची वाट पहात एकट्याच बसलेल्या असतील. आपली माणसं घरात येतात, त्या प्रत्येक वेळी स्त्रीच्या चेहऱ्यावर नवी पहाट होते, नवं वर्ष आकार घेतं.
विजय शेंडगे