तुषार निकाळजे
चालू वर्ष अगदी वेगळे आहे. या वर्षी जगभरातील केवळ शाळाच नाही, तर सर्व शिक्षणसंस्था जवळपास बंदच आहेत. ऑनलाइन शिक्षणाचे वेध लागले आहेत. कारण आहे करोना. बंद घरात बसल्या बसल्या, गुरुपौर्णिमेचा विचार करतानाही माझ्या मनात विचार आला. आता जित्याजागत्या सजीव गुरूंसमोर बसून अभ्यास करण्यापेक्षा निर्जीव ऑनलाइन गुरूसमोर बसून ऑनलाइन अभ्यास करण्याचे दिवस आले आहेत. म्हणूनच,
गुरुर्देवो महेश्वरा ऐवजी
गुरुर्देवो “नेट’श्वरा
म्हणणे अधिक योग्य ठरणार आहे. याचा एक अनुभव मला आला.
सरकारी आदेशानुसार मुलांच्या शाळेचे व मुलीच्या महाविद्यालयाचे सुरुवातीचे लेक्चर मोबाइलच्या झूम या ऍपवर सुरू होते. ते पहिले लेक्चर होते. तसे प्रत्यक्ष अभ्यासक्रमाबद्दल फारशी चर्चा नव्हती. त्यामुळे पालकांनाही समाविष्ट केले होते. विद्यार्थी, शाळा-कॉलेज यांच्यातील समन्वयाची माहिती पालकांना असावी हा त्यामागचा हेतू असावा.
मी मुलीसह एका मोबाइलवरील झूम ऍपवर होतो आणि दुसऱ्या मोबाइलवर मुलगा आणि पत्नी होती. सुरुवातीच्या दहा मिनिटांत महाविद्यालयातील झूम ऍप कनेक्ट झाला नाही. कारण तो डिव्हाइस बंद पडला होता. ओव्हरलोड झाला असावा म्हणजे त्याच्या क्षमतेपेक्षा जास्त माहिती झाली असावी. नंतर 15 मिनिटांनी दुसरी लिंक पाठवण्यात आली व ते झूम ऍप सुरू झाले. तरीदेखील मध्ये मध्ये तो झूम ऍप बंद पडून पुन्हा सुरू होत होता. मुलाच्या झूम ऍपच्या चर्चेचा आवाजच येत नव्हता असे बरेच वेगवेगळे प्रकार झाले. पण पर्याय नव्हता. आता लॉकडाऊन, सोशल डिस्टन्सिंग अशा जागतिक प्रश्नामुळे हे सहन करणे भाग होते.
विद्यार्थ्यांना महाराष्ट्र शासनाने ई-लर्निंग योजनेअंतर्गत 2250 कोटी रुपयांचे टॅब वाटप करण्याचे जाहीर केले होते. वह्या, पुस्तके, दफ्तराचे ओझे कमी व्हावे हा त्यामागचा उद्देश. परंतु हे सर्व साहित्य वापरण्यासाठी राऊटर, इंटरनेट, वायफाय यांचा वेगळा खर्च आणि पुन्हा तांत्रिक व्यत्यय आलाच.
आजही भारतातील किमान 30 टक्के जनतेकडे स्मार्ट फोन नाही. 28 टक्के जनता साक्षरच नाही. मग हे टॅब किती जणांच्या उपयोगाचे? शिक्षण हक्क विधेयक तर संमत झाले, पण आता वेळ आली आहे शिक्षण प्रत्येकापर्यंत पोहोचणार कसे? याला सोपा पर्याय म्हणून रेडियोचा वापर करणे शक्य आहे. कमी खर्चात विद्यार्थी व पालक यांच्यापर्यंत माहिती पोहोचवणे आवश्यक वाटते.
रेडियोच्या माध्यमातून विरंगुळा, करमणूक, शैक्षणिक माहिती, जगातील घडामोडींची माहिती व्हायची. आता एफएममुळे सर्वदूर शैक्षणिक वर्ग घेणे सहज शक्य आणि सोयीचे आहे. अगदी खेडोपाडीही मोबाइलवर एफएम ऐकणे शक्य आहे. तसा प्रयत्न का होऊ नये. शहरांमध्ये ऑनलाइन शिक्षण कदाचित शक्य होईल. पण त्यातही ऑनलाइन शिक्षणाबरोबरच विद्यार्थी ऑनलाइन गेम्स खेळणे शक्य आहे. त्याला नेटगुरू काय करणार?