कुठेतरी जायचं होतं. नातू आदल्या दिवशी राहायला आला होता. त्याचं आवरून आम्हा दोघांना मुलीला आणि जावयाला घ्यायला त्यांच्या घरी जायचं होतं. पटापट आवरावरी चालली होती. हे खाली उतरले होते. नातवाला पटापट आवर म्हणून माझी घाई चालली होती. काहीतरी लक्षात आलं म्हणून त्याला म्हणाले, “”अरे यांना बोलाव जरा.” दोन वेळा सांगूनदेखील त्यानं यांना बोलावलं नव्हतं. शेवटी मी त्याला विचारलं तेव्हा म्हणतो कसा की “हे’ म्हणजे कोण? यांना म्हणजे कोणाला बोलावू. त्याला तसाच गोंधळात ठेवून गॅलरीत जाऊन मीच हाक मारली, “अहो, एक मिनिटासाठी वर येता?’
परत नातू बुचकळ्यात पडला होता. शेवटी त्यानं मला विचारलं, “आजी, आजोबा म्हणजे तुझा नवरा ना! मग तू त्यांना “अहो’ का म्हणतेस. यांना बोलाव असं मला का म्हणलीस, नावानं का नाही हाक मारत?’ त्याच्या प्रश्नावर मला काही उत्तरच सुचलं नाही. काय बोलावं ते कळेना. आजी काही बोलत नाहीये म्हणल्यावर तो पण दुसरं काहीतरी करायला गेला. आम्ही गाडी काढली, नातवाला गाडीत टाकला नि लेक जावयाच्या घरी त्यांना आणायला निघालो. त्यांच्या दारात पोचलो तर कन्या एकटीच वाट बघत उभी होती. जावयाबद्दल चौकशी केल्यावर म्हणाली, “अगं याला एका मित्राचा फोन आला नि पाच मिनिटांत येतो म्हणून सांगून गेलाय. तिचं बोलणं ऐकून मी नि नातू हसायला लागलो. आम्ही का हसतोय ते मुलीला कळेना. शेवटी तिनं विचारल्यावर तिला आमचे संभाषण ऐकवल्यावर तीपण हसायला लागली.
आपल्याला एखाद्या गोष्टीची किती सवय झालेली असते बघा. आपण आपल्या नवऱ्याला अहो जाहो करतो ते का करतो हेही मला सांगता येईना. आपल्या अशा हाका मारण्यात सवय आहे की नवऱ्याबद्दलचा आदर वगैरे आहे ते मला नेमकं ठरवता येईना. मला खूप गंमत वाटली साऱ्याची आणि एक प्रसंग आठवला. अमेरिकेत आम्ही कुणाकडेतरी पार्टीला गेलो होतो. पार्टीला खूप लोक आले होते. ओळखीच्या मैत्रिणींशी बोलून झाल्यावर, खाणं झाल्यावर आता घरची आठवण यायला लागली. घरी जाऊ या, असं यांना सांगायचं होतं. मी आपली खाणाखुणा, शुकशुक असं काहीतरी करून यांचं लक्ष वेधायचा प्रयत्न करत होते. पण ते काही त्यांच्यापर्यंत पोचत नव्हतं. काय करावं मला सुचेना.
आमच्या एक स्नेह्यांनी माझी ती अस्वस्थता जाणली आणि माझी फिरकी घेतली. म्हणाले, “अगं अमेरिकेत येऊन अहो, जाहो काय करतेस नावानं हाक मार.’ त्यांच्या सूचनेप्रमाणे मी यांना त्यांच्या नावानं हाक मारली. अशा हाकेची तर यांना आणि मला अजिबात सवय नव्हती. त्यामुळे माझा आवाज फारसा मोठा आलाच नाही नि हे तर काय त्या गर्दीतले हिरोच झाले होते. मी वैतागून “अहो’ अशी नेहमीसारखी जोरात हाक मारली. लगेच त्यांना आवाजाच्या दिशेनं “ओ काय’ म्हणून मला नेहमीप्रमाणं प्रतिसाद दिला. आमचे स्नेही मला चिडवत होते. ओल्ड फॅशन्ड म्हणत होते. तरी मी त्यांना सांगितलं होतं की मी नावानं हाक मारली तर हे बघणारदेखील नाहीत. तसंच झालं, त्यांना सवयच नव्हती ना त्या गोष्टीची. आमची आई पण त्यांच्या नवऱ्याला म्हणजे माझ्या वडिलांना अहो म्हणायची. आम्हीही तेच म्हणतो. आईची आई किंवा त्यांच्याही आधीच्या बायका इकडून येणं झालं किंवा खुंटीला पगडी लावलेली नसलेली तर ती खूण मनाशी धरून अजून नवरा घरी आलेला नाहीये अशी खूणगाठ मनाशी बांधत होत्या.
आता अलीकडच्या नव्या पिढीच्या मुली नवऱ्याला “अरे’ म्हणतात. सगळ्यांच्या समोर नावानं हाक मारतात. याचा अर्थ त्यांना त्यांच्या नवऱ्याबद्दल अजिबात काही प्रेम, आदर वाटत नाही, असं नाही किंवा आम्हाला खूप प्रेम वाटतं असं नाही, किंवा माझ्या आजी, पणजींच्या काळात आपल्याला पित्यानंतर सांभाळणारा हा नवरा, नवरा नव्हे तर देव आहे, परमेश्वर आहे त्याचं नाव घेणं किंवा त्यांचा साधा उल्लेखही करणं चूक किंवा पाप होतं म्हणून नाही तर आपल्या घरात जी पद्धत चालू असेल तीच पुढे चालवली जाते एवढं खरं नाही का? त्यामध्ये पापपुण्याचा प्रश्न येतो कुठे?
डावा-उजवा
उमा अनंत जोशी