देवी ही सुन्न करणारी शॉर्ट फिल्म आहे. एका खोलीत नऊ बायका दाटीवाटीने बसल्यात. सगळ्यांना ह्या घरात जागा देणारी बाई देवापुढे दिवा लावून सगळीकडे धुपारती फिरवते. ह्या बायकांकडे नीट बघितल्यावर वाटते की यांचे एकमेकींशी काहीही साम्य नाही. एकजण बुरखा घालून बसलीय तर दुसरी नऊवारीत आहे. एक इंग्लिशमधे बोलतेय तर दुसऱ्या दोघीचौघी अगदी खेडवळ भाषेत मराठी बोलतायत. कुणी नवयुवती, कुणी मध्यमवयीन तर कुणी साठी-पासष्टीच्या. एक तर मूकबधिर. ती टीव्ही लावते. टीव्हीवर नेहमीप्रमाणे बलात्काराची बातमी. नेहमीचेच शब्द… घिनौनी हरकत. हे गुन्हे वाढत चाललेत. त्यातली हिंसा वाढत चाललीय. बातमी ऐकताना, पाहताना बायका अस्वस्थ होतात. एकमेकींकडे दुखऱ्या नजरेनं पाहू लागतात. एवढ्यात टीव्ही बंद होतो. लाइट गेलेले. आणि अचानक दारावरची बेल वाजते. “आता कोण आलं?’ सगळ्यांना प्रश्न पडतो.
त्यांची नजर, चेहऱ्यावरचे हावभाव पाहून आपल्या लक्षात येते की, यांच्यात काहीच साम्य नाही असे कसे म्हणता येईल? यातली प्रत्येकजण एक “बाई’ आहे. जिच्यावर पुरुष बलात्कार करू शकतो अशी बाई आहे. मग ती सुशिक्षित असो की अशिक्षित; तरूण असो की म्हातारी; श्रीमंत असो की गरीब… ती जर बाई असेल तर तिच्यावर बलात्कार होऊ शकतो. आणि अशाच अनुभवातून गेलेल्या या सर्वजणी आहेत. या खोलीत राहणारी मुख्य बाई आपल्या घरात अशा बायकांना थारा देते. निश्चिंतपणे झोपण्यासाठी जागा देते. काहीही न बोलता, या दृश्यांमधून अनेक गोष्टी स्पष्ट होतात. एक तर स्त्रीचे वय, जातीधर्म याने काहीही फरक पडत नाही. कोणीही बळी पडू शकतं. दुसरे, या गुन्ह्याचे प्रमाण वाढतेच आहे. इतकेच नव्हे तर नुसता बलात्कार करून पुरुषाचे समाधान होत नाही. तो तिला जाळतो, जखमी करतो, तिच्यावर अत्याचार करतो. बाहेरचे जग स्त्रियांसाठी सुरक्षित राहिलेले नाही. पण असा कितीजणींना आश्रय द्यायचा? कारण अधूनमधून सारखीच घराची बेल वाजते आणि अत्याचार, अन्याय सोसलेली नवीन बाई घरात येते. आता पुन्हा बेल वाजतेय. आत आधीच खूप दाटी झालीय. आता नवीन माणसाला जागाच नाही असे त्या बायका म्हणू लागतात. पण घरची बाई म्हणते, असे करून कसे चालेल? त्या बाईला वाऱ्यावर सोडून द्यायचे का? एकजण म्हणते, तिच्या नातेवाईकांकडे जावे तिने. बाप, भाऊ कोणीतरी असेलच की तिला. त्यावर दुसरी म्हणते, माझ्यावर तर बापानंच… ! मग एकेकजण एखाददुसऱ्या वाक्यात आपापली जखम उघडी करते. कोणी म्हणतं, माझा खूप चांगला मित्र होता; त्यानंच दगा दिला. त्यावर दुसरी म्हणते, मी तर त्यांना ओळखतही नव्हते. रस्त्यानं चालले होते. त्या तिघांनी मला अचानक घेरलं. आणखी एकजण म्हणते, मला सुरा दाखवून…
बेल वाजत राहते. एकजण म्हणते, असं आपण कितीजणींना आत घेणार? कधीतरी थांबवायलाच हवं ना… ह्या वेळी नकोच दार उघडायला. कोणाला तरी बाहेर ठेवावंच लागणार आपल्याला. परिस्थितीनं, दाटीवाटीत राहावं लागल्यानं सगळ्यांची सहनशक्ती संपत आलीय. वाद होतात. अशिक्षित म्हातारीची भूमिका नीना कुलकर्णी हिनं अगदी जिवंत उभी केलीय. ती तावातावानं उठते आणि तिच्याबरोबरच्या दोघीतिघी वयस्क बायकांना म्हणते, “जाऊ दे. आपणच जाऊ बाहेर. नाहीतरी आपल्यावर रागच आहे ना ह्या सगळ्यांचा?’
पुन्हा बेल वाजते. घरातली बाई सगळ्यांना गप्प करते. म्हणते, कुणीही कुठं जायचं नाही. सगळ्यांनी इथे समजुतीनं राहायचं आहे. आणि मी आता दार उघडून बाहेरचीलाही घरात घेणार आहे. तिलाही तुमच्यात सामावून घ्या. सगळ्या धुसफुसत गप्प राहतात. नवीन बाईबद्दल उत्सुकताही असते. घरची बाई दार उघडते आणि आत कोण येतं?… एक पाच वर्षांची मुलगी. केसांच्या दोन बाजूला शेंड्या बांधलेल्या. छान गुलाबी फ्रॉक. तिला बघून सगळ्या चपापतात. अशा लहान, निरागस मुलीलासुद्धा बलात्काराच्या यातनांमधून जायला लागलं हे कळल्यावर त्यांना धक्का बसतो. त्यांचा भांडणाचा आवेश नाहीसा होतो. त्या चिमण्या मुलीबद्दलची कणव, ममता मनात दाटून येते. डोळे भरू लागतात. मुलगी हळूहळू पावलं टाकत पुढे येते. आणि म्हाताऱ्या आजीच्या गळ्यात पडते. आज्जी तिला घट्ट जवळ घेते. तिच्या डोळ्यातून अश्रू वाहू लागतात. सारेजण निःस्तब्ध, मूक होतात.
एकेक बातमी स्क्रीनवरून सरकू लागते. भारतात दर बावीस मिनिटांनी एक बलात्कार नोंदवला जातो. बलात्काराच्या दहा लाख केसेस पेंडिंग आहेत. बलात्काराचा गुन्हा दाखल झालेल्या गुन्हेगारांपैकी फक्त बत्तीस टक्के गुन्हेगारांवर गुन्हा शाबित होतो. बाकीचे सुटतात. हे सारे वास्तव पाहून, वाचून आपण हतबल होतो. शेवटी आणखी एक निरीक्षण नोंदवले जाते ः ज्या देशात लोक देवी म्हणून स्त्री दैवताची पूजा करतात, त्याच देशात बलात्काराचे प्रमाण जास्त आहे. ही फिल्म पाहून समाजाच्या ढोंगीपणाची चीड येते. नेहा धुपिया, मुक्ता बर्वे, काजोल यांनी फार समजून भूमिका केल्या आहेत. त्यामुळे “देवी’ ही फिल्म परिणामकारक झाली आहे.
मायक्रोफिल्म
माधुरी तळवलकर