– आरिफ शेख
इराण-इस्रायलदरम्यानचे वैर सर्वश्रुत आहे. उभयंतात जोरदार “प्रॉक्सी वॉर’ सुरू आहे. युरेनियम समृद्ध करणाऱ्या इराणच्या केंद्रावर सायबर हल्ला झाला. यामागे मोसादचा हात असल्याची कबुली इस्रायली माध्यमांनी दिली आहे. इराणने यास “आण्विक दहशतवाद’ म्हटले आहे. काय आहे हे प्रकरण?
पश्चिम आशियात इराण-इस्रायल हे दोन ज्वालाग्राही देश. त्यांचे हाडवैर तसे जुनेच. इराणशी अणुकरार एकतर्फी मोडून अमेरिका त्यातून बाहेर पडली. त्यानंतर इराणवर कडक निर्बंध लादले गेले. करारातील अटी-शर्ती मोडून मग इराणने युरेनियम समृद्ध करून त्याचा साठा करण्यावर भर दिला. अणुबॉम्ब निर्मितीच्या दिशेने इराणची वाटचाल सुरू असणे इस्रायलसह बड्या राष्ट्रांना नको आहे. इराण एक अण्वस्र संपन्न राष्ट्र होणे अमेरिका, सौदी अरेबिया व इस्रायलला परवडणारे नाही.
यामुळे पश्चिम आशियातील शक्ती संतुलन बिघडेल, शिवाय सामर्थ्याचा लंबक इराणकडे झुकेल. असे होणे शेजारील इराणविरोधी अरब राष्ट्र व इस्रायलच्या अस्तित्वाला धोका आहे. 10 एप्रिल 2021 रोजी इराणी राष्ट्रपती हसन रुहानी यांच्या हस्ते नतांझ प्रातांत उच्च क्षमतेच्या युरेनियम एनरीचमेंट फॅसिलिटी केंद्राचे उद्घाटन झाले. इराणसाठी हा गौरवाचा क्षण होता. त्याचे राष्ट्रीय दूरचित्रवाणीवर थेट प्रक्षेपण केले गेले. या केंद्रातून अधिक शक्तिशाली व समृद्ध युरेनियम मिळणार होते. अणुभट्टीत “फ्युएल रॉड’ म्हणून त्याचा वापर केला जाणार होता. इराण अणुबॉम्ब निर्मितीच्या जवळ पोहोचल्याचे संकेत यातून मिळत होते.
इराणची ही आगेकूच इस्रायलला कशी मानवणार? वरील उद्घाटनाच्या दुसऱ्याच दिवशी सदर केंद्रावर सायबर हल्ला झाला. अनेक तास तेथील विद्युत पुरवठा खंडित झाला. अशा ठिकाणी अव्याहत अन् अखंडपणे वीजपुरवठा असावा लागतो. खंडित वीजपुरवठ्याने हाहाकर उडाला. तीव्र उष्णता निर्माण होऊन अनेक शास्त्रज्ञ व कर्मचारी होरपळले. आतील सामग्रीला आग लागली. काय घडले हे समजण्यासाठी इराणला अनेक तास लागले. या हल्ल्यामुळे इस्रायली अणू कार्यक्रम अनेक महिने मागे गेला, असे म्हटले जाते. यामागे कोण असेल हे समजण्यास इराणला फार वेळ लागला नाही. इस्रायलने आजवर अनेकदा इराण विरोधात हल्ले केले होते. मात्र, त्याची जाहीर कबुली दिली नव्हती.
मात्र, या हल्ल्यात मोसाद या इस्रायली गुप्तचर संस्थेचा हात असल्याची कबुली सरकारी रेडिओ अन् जेरुसलेम पोस्टद्वारा दिली गेली. याचा बदला घेऊ ही नेहमीप्रमाणे इराणने प्रतिधमकी दिली. इराणच्या अणुकार्यक्रमाचे जनक डॉ. मोहसीन फख्रिजादेह यांची तेहरानजवळ मोसादने हत्या केली होती. त्यासाठी वापरलेले तंत्रज्ञान अन् उपग्रह नियंत्रित मशीनगन, फेस डिटेक्टशन प्रणाली सारे काही अचंबित करणारे होते. या दोन घटनांनी इराणी अणुकार्यक्रम अनेक वर्षे पिछाडीवर गेल्याचे सांगितले जाते.
युरेनियम केंद्रावरील हल्लादेखील असाच विस्मयकारी आहे. खूप वर्षे आधी इराकची अणुभट्टी इस्रायलने हवाई हल्ल्याने उद्ध्वस्त केली होती.सिरीयातदेखील असाच हाहाकार उडविला होता. इराणच्या अणुकार्यक्रम स्थळी असाच हवाई हल्ला होईल, हे इराण जाणून होता. शत्रूपासून सुरक्षित ठेवण्याकरिता इराणने युरेनियम समृद्धीकरण केंद्र भूमिगत केले. शिवाय नतांझच्या डोंगराळ भागांतील भुयारात त्यांचा अणुकार्यक्रम सुरू होता. अमेरिका अणुकरारातून बाहेर पडल्यावर इराणला बंधने झेलत आपला अणुकार्यक्रम पुढे रेटायचे निमित्त मिळाले. इस्रायलची या बाबतीत भूमिका दुटप्पी आहे. इराण हा अणुकरारात देखील असू नये अन् त्याने कराराचे उल्लंघन करून स्वतंत्र निर्णय देखील घेऊ नये, अशी इस्रायलची भूमिका आहे. अमेरिका जोवर या करारात होता तोपर्यंत इराण हा अणुकरारातील अटी व शर्तीचे पूर्ण पालन करीत असल्याची ग्वाही आंतरराष्ट्रीय अणुऊर्जा आयोगाने केलेल्या अकस्मात तपासणीत सिद्ध झाली होती.
इस्रायली पंतप्रधान बेंजामिन नेत्यानाहू यांच्या प्रेमाखातर तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रप्रमुख डोनाल्ड ट्रम्प हे एकतर्फी या करारातून बाहेर पडले. इराणवर कडक आर्थिक निर्बंध लादले. आता ज्यो बायडेन यांना या कराराचे पुनरुज्जीवन करायचे आहे. निवडणुकीत त्यांनी तसे आश्वासन दिले होते. शिवाय ते उपराष्ट्रपती असतानाच इराणशी अणुकरार झाला होता. आता या कराराचे पुरुज्जीवन करण्यास अमेरिका उत्सुक असली तरी इराणचा त्यास फारसा प्रतिसाद नाही. ट्रम्प यांचा अनुभव पाहता अमेरिकी नेतृत्वावर विश्वास कसा काय ठेवावा? असा इराणचा सवाल रास्तच आहे. शिवाय झालेल्या आर्थिक नुकसानीचे काय? असा प्रश्न करीत आधी आर्थिक बंधने मागे घ्या, कराराचे नंतर पाहू, अशी ताठर भूमिका इराणने घेतली आहे. या विषयावर व्हिएन्ना येथे होणाऱ्या परिषदेत अमेरिका सहभागी असेल. इराणने युरेनियम समृद्धी क्षमता वाढविणे व इस्रायलचा सायबर हल्ला या दोन्ही बाबी व्हिएन्ना परिषदेला खो देणाऱ्या आहेत.
इस्रायलने “टक्स्टनेट’ नामी संगणकीय विषाणू निर्माण केला होता. इराणवर सायबर हल्ल्यात याच विषाणूचा वापर केला गेला. इराणच्या चाबहार पोर्ट जवळ बंदर अब्बास येथील युरेनियम खाणीतदेखील असाच हल्ला या आधी झाला होता. पर्शियन आखातात जहाजांना अकस्मात आग लागणे, पाणसुरुंगाचा स्फोट होणे, ड्रोन हल्ले या बाबी आता नित्याच्या झाल्या आहेत. याबाबत इस्रायल व इराण परस्परांवर आरोप करीत असतात.
इराणी अणुकार्यक्रमाशी संबंधित डझनभर शास्त्रज्ञांचा रहस्यमय मृत्यू झाल्याने संशयाची सुई मोसादकडे जाणे गैर नाही. गतवर्षी नतांझ केंद्रात अशीच आग पसरली होती. एकीकडे अण्वस्त्र क्षमता प्राप्त करण्यासाठी इराणचा आटापिटा सुरू आहे, तर ती नष्ट करण्यासाठी इस्रायल दबा धरून बसला आहे. या खेळात पश्चिम आशियातील धग ज्वालामुखीप्रमाणे झाली आहे. जो बायडेन यांना अमेरिकेचे अणुकरारात सामिलीकरण हवे आहे, तर इस्रायलला या मार्गात काटे पेरायचे आहे. या सायबर हल्ल्याने याबाबत इराणची भूमिका अधिक ताठर होणार असे दिसते.