आपल्या भारतीय संस्कृतीत आपण त्या तेजाची फार पूर्वीपासूनच पूजा करीत आलो आहोत. आपल्याकडे पूर्वापार चालत आलेले यज्ञयाग, होम हवने ही त्या अग्निरूप तेजाचीच पूजा आहे. त्या तेजाचं आपल्याला नित्य घडणारे दर्शन, त्याची साक्षात्कार आणि त्याची अनुभूती म्हणजे तो पूर्वेचा सूर्य अर्थातच तेजो नारायण. सूर्यवंदना ही त्या तेजाची केलेली वंदनाच आहे.
ते तेज हे आपण नाना रूपात स्वीकृत केले आहे. देवघरातील शांतपणे तेवणाऱ्या समईच्या किंवा दिव्याच्या दीपज्योतीचे तेज आणि भडाडणारी अग्नीची ज्वाला ही दोन्ही रूपे आपण पाहिली आहेत आणि त्यांस वंदन देखील केलेले आहे. तेजाचे अनेक आविष्कार आपल्याला माहीत आहेत.
विद्वतेचे तेज, सात्विकतेचे तेज, क्षात्रतेज, तपोतेज, वैराग्याचे तेज, पतिव्रर्त्याचे तेजही जशी त्या तेजाची विविध रूपे आपण जाणतो तसेच त्या परम परमेश्‍वराच्या दर्शनाचे वेळी घडणारे आणि डोळे दिपवून जाणारे तेज हे आपल्याला माहीत आहे. त्या प्रत्येक तेजाचा आपल्या मनावर परिणाम होतो आणि आपण कळत नकळत त्या तेजाच्या चरणाशी नतमस्तक होतो. रोज सकाळच्या पूर्वेस उगवणाऱ्या सूर्य नारायणाची वंदना हीसुद्धा तेजाचीच पूजा आहे. त्या प्रात: काळीच्या दिव्यतेज वंदना पासून ते तिन्ही सांजेला देवापाशी किंवा तुळशीपाशी लावलेल्या छोट्या दिव्याच्या तेजालाही आपण वंदन करतोच.
अग्नी आणखी एक महत्त्वाचे तत्त्व असून त्याची गणना ही पंचमहाभूतातील तेजात होते. त्याच धगधगीत तेज, त्याचा दाह, कृतांतकाळा सारखी त्याची जाळण्याची प्रवृत्ती आणि त्याचा सर्व भक्षक स्वभाव या गोष्टी आपण पाहिलेल्या आहेत. अग्नीच्या प्रचंड ज्वाला जेव्हा एखाद्या गोष्टीचा घास घेतात तेव्हा हे भक्ष्य, ते अभक्ष्य असा विचार अग्नी करत नाही. त्याच्या जवळ भेदभाव नाही. तो माझं तुझं असा विचार करत नाही. तो ओलं आणि सुकं दोन्ही स्वीकारतो, त्याला सर्वकाही चालते, एखादी गोष्ट एकदा का गिळंकृत केली की अग्नी त्याला आपल्या सारखं करून टाकते.
एखाद्या गोष्टीची परीक्षा घेऊन हाच अग्नी त्याच्या पावित्र्याची साक्ष देतो. सुवर्णही आपले खरेपण सिद्ध करण्यासाठी या अग्नीपरीक्षेतून जाते. तर प्रत्यक्ष सीतेस आपले पावित्र्य सिद्ध करण्यासाठी अग्निपरीक्षा द्यावी लागली, हे तर आपण जाणतोच. अग्नीच्या अंगी असणारे वैराग्य, अनुताप हे गुण घेण्यासारखे आहेत.
