-आरिफ शेख
इराणी अणुकार्यक्रमाचे प्रमुख प्रा. मोहसीन फखरीजादे यांची नुकतीच तेहरान येथे अज्ञात मारेकऱ्यांनी हत्या केली. या घटनेने मध्यपूर्वेतील वातावरण पुन्हा तणावपूर्ण झाले आहे. हत्या अन् प्रतिहल्ला याचे सूडचक्र मध्यपूर्वेत नव्याने सुरू होण्याचा धोका दिसत आहे.
दिनांक : 30 एप्रिल, 2018. स्थळ : तेलअव्हीव सभागृह. स्क्रीनवर प्रेझेंटेशन जारी. समोर आंतरराष्ट्रीय मीडिया. प्रेझेंटेशन देणारी व्यक्ती स्क्रीनवरील एका फोटोला पाहून थबकते. रिमेम्बर दॅट नेम… फखरीजादे! हे नाव लक्षात ठेवा म्हणणारी व्यक्ती असते इस्रायलचे पंतप्रधान बेंजामिन नेत्यानाहू. अन् स्क्रीनवर फोटो होता तो इराणी अणुकार्यक्रमाचे प्रमुख प्रा. मोहसीन फखरीजादे यांचा. नेत्यानाहू यांच्याकडे इराणी आण्विक प्रकल्पाशी संबंधित पाच हजार सिक्रेट डॉक्युमेंट होते. 183 सीडी होत्या. मोसादने नुकत्याच त्या तेहरानमधून प्राप्त केल्या होत्या. त्यात जागोजागी फखरीजादे यांचे संदर्भ येत होते. नुकतीच त्यांची तेहरानमध्ये हत्या झाली.त्यानंतर नेत्यानाहू यांनी दिलेले वरील प्रेझेंटेशन पुन्हा चर्चेत आले. शिवाय या हत्या प्रकरणात इराणने थेट इस्रायल अन् मोसादकडे अंगुली निर्देश केला आहे. या हत्येचा सूड घेण्याचा इशारा देखील दिला आहे. इस्रायलने हे आरोप नाकारलेले नाही, अन् दुजोरा देखील दिलेला नाही.मध्यपूर्वेतील तणावात आगीत तेल ओतणारी ही घटना आहे. ज्या अचूक कार्यपद्धतीचा अवलंब करून, सावजाची गुप्त हालचाल व माहिती मिळवून, शिवाय अतिप्रगत तंत्रज्ञान वापरून कामगिरी फत्ते करणे व सही सलामत पसार होणे, यामागे कोण असू शकते हे वेगळे सांगायला नको.
फखरीजादे हे इस्रायलच्या रडारवर अनेक वर्षांपासून होते. 2010 ते 2012 दरम्यान इराणच्या आण्विक कार्यक्रमाशी संबंधित तब्बल पाच प्रमुख व्यक्तींच्या हत्या अज्ञात व्यक्तींनी केल्या. त्यामागे मोसादचा हात असल्याचे आरोप झाले. आताही तेच होत आहेत. इराणचे हे मोठे इंटेलिजन्स फेल्युअर आहे. शिवाय शत्रूपक्षाने किती खोलवर शिरकाव केला याचे जळजळीत उदाहरण होय. यावरून इराणला देशांतर्गत टीकेला सामोरे जावे लागत आहे. जनरल कासीम सुलेमानी यांच्या हत्या प्रकरणात देखील इराणी गुप्तचर विभागावर अपयशाचा ठपका आला होता. इराणने अण्वस्त्र प्राप्त करू नये, म्हणून हा सारा खटाटोप सुरू आहे. इराणकडे जर हे सामर्थ्य आले, तर मध्यपूर्वेत त्याला रोखणे कठीण होईल, हे इराणविरोधी शक्ती जाणून आहेत. या आधी इस्रायलने इराक, सीरियावर हल्ले करून त्यांचे आण्विक प्रकल्प उद्ध्वस्त केले होते. मेनाकेम बेगीन यांच्या कार्यकाळात हे घडले होते. “मेनाकेम डॉक्टरिन’ म्हणून आजही इस्रायली नेतृत्व याच पद्धतीचा अवलंब करण्यास मागे पुढे पाहत नाही. म्हणून पुढे इराणच्या अणूभट्टीवर थेट हल्ला झाल्यास नवल वाटायला नको.
फखरीजादे यांच्या हत्येमागील टायमिंग महत्त्वाचे आहे. ट्रम्प यांची कारकीर्द अंतिम घटिका मोजत आहे. त्यांच्या सत्ता काळात व छत्रछायेखाली इराणचे कंबरडे मोडण्याच्या हालचाली दिसत आहेत.शिवाय इराणवर हल्ले करणे किंवा त्यांच्या राष्ट्रीय नायकाची हत्या घडवून इराणला प्रतिहल्ला करण्यास उद्युक्त करणे, जेणेकरून इराण अमेरिका संबंध अधिक क्लिष्ट होतील, अन् नूतन राष्ट्रपती बायडन हे इराणशी पुन्हा अणुकरार करण्याचा विचार सोडून देतील. इराणला खलनायक म्हणून जगापुढे उभा करण्यासाठी सारा आटापिटा सुरू दिसतोय. इस्रायलच्या जोडीला आता सौदी अरेबियासह अन्य मुस्लीम देश उभे राहिले तर आश्चर्य वाटायला नको. 22 नोव्हेंबरला सौदी युवराज, अमेरिकी परराष्ट्रमंत्री, इस्रायलचे पंतप्रधान नेत्यानाहू व मोसादचे प्रमुख यांच्या दरम्यान सौदी अरेबियात गुप्त खलबते झाली. तेव्हाच संभाव्य धोक्याची चाहूल लागली होती. या सदरातील मागील लेखात तसे भाकित व्यक्त केले होते. आता पुढील आठवड्यात ट्रम्प यांचे सल्लागार व जावई कुशनर हे सौदी व कतार या देशांच्या दौऱ्यावर येत आहेत. इराण विरोधात संभाव्य कारवाईची पूर्वतयारी म्हणून या हालचाली होत असाव्यात.
फखरीजादे यांच्या हत्येने इराणची मात्र पुरती कोंडी झाली आहे. इराणी गुप्तचर विभागाचे अपयश अन् विदेशी गुप्तचर एजन्सी यांची इराणमध्ये खोलवर घुसखोरी देखील समोर आली आहे. या हल्ल्याचा सूड घेण्याची शपथ घ्या, असे आवाहन सरकारला सर्वोच्च धार्मिक नेते अली खामेनी यांनी केले आहे. इराण आता काय करतो, हे पाहावे लागेल. अमेरिकेतील सत्तांतर होईपर्यंत शांत राहणे त्याच्या हिताचे आहे. मात्र इराणला अधिक उद्युक्त करणाऱ्या घटना भविष्यात घडतील.
प्रतिकार न करता वातावरण निवळण्याची वाट पहिली, तर देशांतर्गत कडव्या गटाच्या टीकेला सामोरे जावे लागेल. शिवाय सहा महिन्यांत इराणमध्ये सार्वत्रिक निवडणूक होत आहे. राष्ट्रीय अस्मिता व अभिमान जपण्यासाठी, जनतेला दाखविण्याकरिता सरकारवर प्रत्युत्तर देण्याचा दबाव अधिक आहे. इराण हा मध्यपूर्वेत “प्रोक्सी वॉर’मध्ये निष्णात आहे. आताही त्याच्या समोर हाच समर्थ पर्याय आहे. इस्रायलवर थेट हल्ला करण्याची चूक तो करणार नाही. कारण त्याचे पडसाद गंभीर असतील. इराण समर्थक येमेनच्या “होती’ बंडखोरांना हाताशी धरून सौदी अरेबिया व यूएईला जेरीस आणणे, गाझातील हमासच्या माध्यमातून इस्रायलला नामोहरम करणे, लेबननमधील बंडखोरांना इस्रायलवर सोडणे, इराक व सीरियातील शिया बंडखोरांना रसद पुरवून सौदी व इस्रायल समर्थकांना जेरीस आणणे, आदी कारवाया करून इराण शत्रूचा बदला घेऊ शकतो. फखरीजादे यांच्या हत्येनंतर इराणचा आण्विक कार्यक्रम गुंडाळला जाईल,असे नाही. उलट हा कार्यक्रम अधिक वेगाने पुढे नेण्यासाठी इराणी संसदेने सरकारला चार दिवसांपूर्वीच मान्यता दिली आहे.
इराण आता समृद्ध युरेनियमचा साठा वाढवत आहे. अणुबॉम्ब निर्मिती करण्याचे त्याने नाकारलेले असले तरी त्याची पावले मात्र त्याच दिशेने पडताहेत. उत्तर कोरियाने अणुचाचणी केली तेव्हा फखरीजादे तेथे जातीने हजर होते. शत्रू देशाचा पंतप्रधान जेव्हा एका व्यक्ती विशेषचे नाव घेऊन त्यास “लक्षात ठेवा’ म्हणतो, हे पाहता इराणने किती मोठे “ऍसेट’ गमावले आहे अन् शत्रूने टिपलेले सावज किती महत्त्वाचे होते, हे ध्यानात येईल.