मिल्क बॅंका निरोगी महिला डोनर्सचे दूध एकत्र करून गरजू मातांपर्यंत पोहोचवण्याचे काम करीत आहेत, परंतु ऑनलाइन स्वरूपात ब्रेस्ट मिल्कचा बाजार वेगाने वाढत आहे.
आर्थिक महासत्ता म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या अमेरिकेत सध्या लहान मुलांसाठी डबाबंद दूध आणि बेबी फूडची प्रचंड टंचाई निर्माण झाली आहे. अशा स्थितीत एका महिलेने आपले “ब्रेस्ट मिल्क’ विकण्याची परवानगी मागितली आहे आणि तेही शंभर लिटरपेक्षा जास्त! उटा प्रांतातील एलिसा चिट्टी या महिलेने हा विचित्र प्रस्ताव मांडला असून, तिच्या घरात तीन फ्रीजर भरून ब्रेस्टमिल्क उपलब्ध आहे. एलिसाने म्हटले आहे की, तिची लोकांना मदत होऊ शकते. तिच्याकडे 3000 ते 4000 औंसपेक्षा (सुमारे 113 लिटर) अधिक ब्रेस्ट मिल्क आहे. स्थानिक मिल्क बॅंकेला हे सर्व दूध दान करण्याचा तिचा विचार होता. परंतु आता तिला असे वाटते की, ऑनलाइन सूची तयार करणे अधिक सोपे होईल. मग तिने या मार्गाचा बारकाईने विचार केला.
बेबी फूडच्या टंचाईकाळात माउंटेन वेस्ट मदर्स मिल्क बॅंकेला लोकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी 300 पेक्षा अधिक ब्रेस्ट मिल्क दात्रींची गरज भासेल. सध्याच्या काळात त्यांची संख्या 175 पर्यंत रोडावली आहे. शेकडो महिलांनी स्वेच्छेने दान केले असले तरी मिल्क बॅंकेची मागणी पूर्ण होण्यास अनेक महिने लागतील. मिल्क बॅंकेच्या समन्वयक मॅरी कॅलाहन यांनी म्हटले आहे की, दुग्धदात्रींच्या स्क्रीनिंगची प्रक्रिया खूप गहन असते आणि त्यासाठी रक्ताच्या तपासणीची गरज असते. यासाठी सरासरी चार ते सहा आठवडे लागू शकतात. आमच्याकडे असे काही डोनर आहेत जे खूपच सक्रिय आहेत आणि ही प्रक्रिया ते दोन आठवड्यांत करू शकतात. तरीसुद्धा रुग्णालयांच्या बाहेर ब्रेस्ट मिल्क उपलब्ध करून देण्यासाठी दोन ते तीन महिन्यांचा कालावधी लागू शकतो.
एलिसाला तिचे दूध एक डॉलर प्रति औंस (29.59 मिली) या दराने विकले जाण्याची अपेक्षा आहे. परंतु ती आता गरजू मातांशी संवाद करायला तयार आहे. ती म्हणते की, अनेक मातांना मुलांसाठी एका विशिष्ट बेबी फॉर्म्युलाची आवश्यकता असते हे मला माहीत आहे. ही बाब किती अवघड असते हेही मला माहीत आहे. अमेरिकेत ब्रेस्ट मिल्क ऑनलाइन खरेदी करणे आणि विकणे पूर्णपणे कायदेशीर आहे. जेव्हा मानवी दूध व्यक्तींकडून किंवा इंटरनेटच्या माध्यमातून प्राप्त केले जाते, तेव्हा एफडीएच्या अनुसार, संसर्गजन्य आजारांचा फैलाव होऊ नये, या दृष्टीने दुग्धदात्रीची तपासणी केली जाण्याची शक्यता अशा वेळी असत नाही.
अमेरिकेत मार्चनंतर बेबी फॉर्म्युलाची टंचाई जाणवत आहे. आपल्या मुलांसाठी आवश्यक उत्पादने कुठे आणि कशी शोधायची, हा प्रश्न मातापित्यांना पडला आहे. आठ मे रोजी संपलेल्या आठवड्यात आउट ऑफ स्टॉक दर 43 टक्के होता. या टंचाईचा तातडीने अंत होईल, अशी शक्यता लगेच तरी दिसत नाही. लोक बेबी फूडच्या शोधार्थ या दुकानातून त्या दुकानात भटकत आहेत. अनेक किरकोळ व्यावसायिकांनी आपल्या ग्राहकांना द्यावयाच्या डब्यांची संख्या मर्यादित केली आहे. या क्षेत्रातील आघाडीची उत्पादक कंपनी असणाऱ्या अबॉट न्यूट्रिशनने बाजारातून आपला स्टॉक परत घेतल्याने, तसेच पुरवठा साखळीच्या समस्या आणि मोजक्याच कंपन्यांकडून बेबी फूडचे केले जात असलेले उत्पादन या सर्व कारणांमुळे ही परिस्थिती उद्भवली आहे. संपूर्ण अमेरिकेत ही टंचाई पुढील अनेक महिने जाणवत राहील.
परंतु आता भारतातही ब्रेस्ट मिल्कसुद्धा मिल्क बॅंकांच्या माध्यमातून प्राप्त केले जाऊ शकते, हे तुम्हाला माहीत आहे का? अर्थात, ब्रेस्ट मिल्कची विक्री भारतात अजून कायदेशीर करण्यात आलेली नाही आणि देशात सुरू होत असलेल्या मिल्क बॅंका निरोगी महिला डोनर्सचे दूध एकत्र करून अशा गरजू मातांपर्यंत पोहोचवण्याचे काम करीत आहेत, ज्या एखाद्या कारणामुळे आपल्या मुलांना आपले दूध पाजण्यास असमर्थ आहेत. परंतु ऑनलाइन स्वरूपात ब्रेस्ट मिल्कचा बाजार वेगाने वाढत असून, वेटलिफ्टर्स किंवा बॉडीबिल्डिंग करणारे असे दूध खरेदी करून पीत आहेत. अशा वेळी एक प्रश्न पडणे स्वाभाविक आहे तो असा की, आईच्या दुधात असे काय आहे, ज्यामुळे बाळांच्या हक्कावरच दरोडा टाकला जात आहे?
जी बाळे निर्धारित दिवसांपूर्वीच या जगात आलेली असतात, अशा बाळांसाठी आईचे दूध अत्यंत आवश्यक असते. वैद्यकीय भाषेत अशा बाळांना प्रीमॅच्युअर बेबीज असे म्हणतात. अशा बाळांना इन्क्युबेटरमध्ये ठेवावे लागते. काही बाळे अशी असतात, ज्यांना त्यांची आई एखाद्या आजारामुळे स्तनपान देण्यास असमर्थ असते. अशा मुलांना दूध उपलब्ध करून देण्यासाठी ब्रेस्ट मिल्क बॅंका सुरू करण्यात आल्या आहेत. हे दूध नवजात अर्भकांचा संसर्गापासून बचाव करते. मुलांच्या विकासावर, त्यांच्या मेंदूवर, स्नायूंवर आणि हाडांवर त्याचा सकारात्मक प्रभाव पडतो.
परंतु याबाबत माध्यमांमध्ये येत असलेल्या बातम्या अतिशय धक्कादायक आहेत. अनेक खेळाडू विशेषतः जिमनॅस्ट, वेटलिफ्टर आणि बॉडीबिल्डर स्नायू बळकट करण्यासाठी ब्रेस्ट मिल्क विकत घेऊन पिऊ लागले आहेत. असे केल्याने या खेळाडूंना केवळ एक कप ब्रेस्ट मिल्कपासून सर्व आवश्यक घटकपदार्थ मिळतात, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. त्याचप्रमाणे ब्रेस्ट मिल्क विकण्यासाठी ऑनलाइन मार्केट वेगाने विकसित होत आहे. ज्या महिला अधिक दुधाची निर्मिती करू शकतात, त्या महिला वेटलिफ्टर्सना आपले दूध विकत आहेत.
एक कप ब्रेस्ट मिल्कमध्ये 2.5 ग्रॅम प्रथिने, 10 ग्रॅम स्निग्धांश, 16 ग्रॅम कर्बोदके असतात. एक कप गायीचे दूध किंवा सोया मिल्कमध्ये 8 ग्रॅम प्रथिने असतात. भारतात सुमारे अडीच डझन ब्रेस्ट मिल्क बॅंका आहेत. या बॅंका गरजू व्यक्तींना मदत करीत आहेत आणि रुग्णालयांच्या माध्यमातून ब्रेस्ट मिल्क उपलब्ध करून देत आहेत. या बॅंका एक औंस दूध दोनशे ते तीनशे रुपयांमध्ये उपलब्ध करून देतात. ज्या महिलांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर दूधनिर्मिती होते, त्या काही चाचण्या केल्यानंतर या बॅंकांच्या माध्यमातून आपले दूध दान करू शकतात.