-मेघश्री दळवी
नासाने आपल्या आर्टेमिस मोहिमेचे पूर्ण तपशील नुकतेच जाहीर केले आहेत. चंद्रावर मानवी वसाहत उभारण्याची ही महत्त्वाकांक्षी मोहीम गेली काही वर्षे हळूहळू आकार घेत होती. त्यातले बारकावे, अडचणी, त्यावर तंत्रज्ञानाच्या मदतीने काढलेले उपाय, हे सगळं काही खूप थरारक आहे.
अंतराळप्रवासासाठी आतापर्यंतचं सर्वात शक्तिशाली एसएलएस रॉकेट,प्रवासासाठी पूर्ण लाइफ सपोर्टसह माणसांना घेऊन जाऊ शकणारं ओरायन यान आणि यांचा मेळ घालणारी नियंत्रण यंत्रणा एक्सप्लोरेशन ग्राउंड सिस्टम यांच्या सोबतीने माणूस चंद्रावर पुन्हा एकदा पाऊल ठेवणार आहे. पन्नास वर्षांपूर्वी अपोलो-11 यानातून नील आर्मस्ट्रॉंगने चंद्रावर पहिल्यांदा पाऊल ठेवलं होतं त्याची आठवण येणं साहजिक आहे. मात्र यावेळी आर्टेमिस मोहिमेतून जाणारे प्रवासी चंद्रावर कायमस्वरूपी वसाहत उभी करणार आहेत.
चंद्रावर वसाहत करण्यामागे नासाचे दोन उद्देश आहेत. एक अर्थात तिथे आपल्याला दीर्घकाळ वास्तव्य करण्यासाठी. काही जण चंद्राला एव्हाना पृथ्वीचा आठवा खंडदेखील समजायला लागले आहेत. तिथे संशोधन केंद्र आणि वसाहती उभारायच्या, तिथल्या खनिजांवर आधारित उद्योगधंदे सुरू करायचे आणि तिथली संस्कृती स्वयंपूर्ण करायची हा एक उद्देश.
दुसरा हेतू म्हणजे या प्रकल्पातून जे धडे मिळतील त्यांच्यावरून पुढील अवकाशमोहिमांसाठी योग्य ती पूर्वतयारी करायची. येत्या चार वर्षांमध्ये म्हणजे 2024 पर्यंत ही मोहीम पूर्ण होईल अशी अपेक्षा आहे आणि त्यापुढचा टप्पा असेल मंगळावर वसाहत उभारण्याचा. अंतराळ प्रवासाशी संबंधित बरंच संशोधन आपण आज पृथ्वीवर वापरत आहोत. तशाच धर्तीवर या मोहिमेसाठी म्हणून तंत्रज्ञान विकसित करायला वेग येईल आणि ते आपल्या सर्वांसाठी उपलब्ध होईल अशीही एक आशा त्यामागे आहे.
अंतराळसंशोधनाच्या दृष्टीने या मोहिमेत पृथ्वी आणि चंद्राच्या निर्मितीमागची प्रक्रिया जाणून घेणे, एका वेगळ्या स्थानावरून विश्वाचं निरीक्षण करणे आणि चंद्रावर वेगवेगळे प्रयोग करून त्याच्या पृष्ठभागावरील परिस्थितीचा होणारा परिणाम अभ्यासणे, यावर भर आहे. या प्रयोगांमध्ये जीवशास्त्रापासून रसायनभौतिकीपर्यंत अनेक विज्ञानशाखांचा अंतर्भाव आहे.
तंत्रज्ञानविषयक पाहायचं तर तिथे उपलब्ध होणारी खनिजसंपत्ती मिळवणे, त्यावर प्रक्रिया करणे, त्यातून मिळवलेल्या धातूंवर आधारित कारखाने उभारणे, तिथे ऊर्जानिर्मिती करणे, चंद्रावर रात्रंदिवस ऊर्जेचा पुरवठा सुरळीत राहील हे पाहणे, चंद्रावरील धुळीचा सामना कसा करता येईल यावर प्रयोग करणे, ही लक्ष्ये ठरवलेली आहेत. हा प्रचंड डेटा पृथ्वीवर पाठवला जाईल आणि त्याचं विश्लेषण केलं जाईल.
आर्टेमिस मोहिमेच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांची माहिती नासाने आता आपल्या वेबसाइटवर उपलब्ध केली आहे. यासाठी लागणारी उपकरणं आणि इतर साहित्य वेगवेगळ्या खासगी कंपन्यांकडून येणार आहे. विज्ञान-तंत्रज्ञानासाठी अनेक तरूण उद्योजकांची मदत घेतली जाणार आहे, तर मूलभूत संशोधनासाठी जगभरातल्या विद्यापीठांबरोबर जायचं नासाने ठरवलं आहे. त्यामुळे ही मोहीम वेगाने तर होईलच, शिवाय त्यात अभिनव प्रयोग आणि नावीन्यपूर्ण संकल्पनांचा वापर होईल.