जगातल्या सर्वांत शक्तिशाली देशातील लोकशाहीचा उत्सव 3 नोव्हेंबरच्या मतदानाने साजरा होत आहे. अमेरिकेतील निवडणूक पद्धतीनुसार डेमोक्रॅटिक आणि रिपब्लिकन पक्षाच्या दोन उमेदवारांमध्ये होणाऱ्या या थेट लढतीकडे साऱ्या जगाच्या नजरा लागल्या आहेत. गेल्या सुमारे दोन-तीन महिन्यांतील प्रचार काळात विद्यमान अध्यक्ष ट्रम्प आणि ज्यो बिडेन यांनी एकमेकांना जोराची टक्कर दिली आहे.
हातघाईची लढाई करून त्यांनी या प्रचाराच्या काळात साऱ्या जगातील लोकांचे चांगलेच मनोरंजनही केले आहे. दोघांनीही एकमेकांवर टीका करताना अगदी शिवराळ भाषेचा आधार घेतला. समोरचा कसा नालायक आणि मीच कसा सर्वोत्तम अशा स्वरूपाची ही रणधुमाळी होती. तेथील परंपरेनुसार दोन्ही उमेदवारांमध्ये किमान तीन वेळा समोरासमोर चर्चा होतात. त्यातील एक चर्चा यंदा ट्रम्प यांना करोना झाल्यामुळे हुकली; पण त्यांच्यात दोन वेळा समोरासमोर जी चर्चा झाली, ती ऐकण्यासारखी होती.
बिडेन यांच्या मुलाने युक्रेन आणि चीनकडून कसे पैसे घेतले याचा तपशील ट्रम्प यांनी जाहीरपणे ऐकवला, तर ट्रम्प यांनी केलेल्या करचुकवेगीरीचा उल्लेख बिडेन यांच्याकडून ऐकायला मिळाला. अशा स्वरूपाची चर्चा ऐकल्यानंतर, खरे तर दोघेही अध्यक्षपदावर निवडून द्यायच्या लायकीचे नाहीत, असाच एखाद्या संवेदनशील माणसाचा समज झाला असता; पण अमेरिकेत ही बाब एकदम कॉमन मानली जाते. या दोघांनीही एकमेकांवर जे पोटतिडकीने आरोप केले ते पाहता या दोघांच्याही आरोपांमध्ये तथ्य असल्याची बाब अनेकांच्या मनाला स्पर्शून गेली असणार.
ट्रम्प यांच्या एकंदर कार्यशैलीचा जगाने मागील चार वर्षे अनुभव घेतला आहे. “मेक अमेरिका ग्रेट अगेन’ अशी घोषणा देऊन सत्तेवर आलेल्या ट्रम्प यांनी गेल्या चार वर्षांत केवळ आणि केवळ अमेरिकेचेच हित जपले, हे मात्र अगदी स्पष्ट दिसले. जगाचे ओझे अमेरिकेने विनाकारण आपल्या शिरावर का घ्यायचे? हे त्यांचे सरधोपट धोरण होते. म्हणूनच त्यांनी अनेक महत्त्वाच्या करारांमधून अमेरिकेला बाहेर काढले. त्याचा जगाच्या राजकारणावर आणि एकूणच वातावरणावर काय परिणाम होईल याची तमा त्यांनी कधीच बाळगली नाही. उदाहरणच द्यायचे झाले, तर पॅरिस ऍग्रीमेंटचे द्यावे लागेल.
जागतिक तापमान वाढीचा धोका लक्षात घेऊन कार्बन उत्सर्जनाच्या संबंधात या करारात काही महत्त्वपूर्ण तरतुदी आहेत. त्या अंमलात आणल्या गेल्या असत्या, तर पृथ्वीच्या पर्यावरण रक्षणाच्यादृष्टीने महत्त्वाची पावले पडली असती. पण ट्रम्प हे सरळ या करारातून बाहेर पडले. जगाच्या पर्यावरण रक्षणाचा भार अमेरिकेने का सहन करायचा, हा त्यांचा सवाल होता. त्यानंतर काही दिवसांनी ते जागतिक आरोग्य संघटनेतूनही बाहेर पडले. ही संघटना चीनची बटिक झाली आहे, त्यांना करोनाचा प्रसार रोखण्यात अपयश आले, त्यांनीच करोनाचा धोका जगापासून लपवून ठेवला, असे आरोप करीत त्यांनी जागतिक आरोग्य संघटना मोडीत काढली. त्या संघटनेचा अमेरिका आता सदस्य देश राहिलेला नाही, त्यामुळे अमेरिकेकडून त्यांना मिळणारा अब्जावधी रुपयांचा निधीही आता मिळणार नाही, त्यामुळे जागतिक आरोग्य संघटना आता केवळ नाममात्र स्वरूपात शिल्लक राहणार आहे.
ट्रम्प यांनी इराणबरोबर केलेला अणू करारही एका रात्रीत रद्द केला. मेक्सिकोतून अमेरिकेत बेकायदेशीरपणे येणाऱ्यांना थेट गोळ्याच घालण्याचे आदेश त्यांनी दिले होते. त्या देशाच्या सीमेवर पक्के कुंपण घालण्याचा महागडा कार्यक्रम त्यांनी विरोध असतानाही रेटून नेला. ट्रम्प यांनी व्हिसा निर्बंधही अधिक कडक केले. अमेरिका ही धर्मशाळा नव्हे, कोणीही येथे येऊन माज करणार असेल, तर ते किती दिवस चालवून घ्यायचे, असा त्यांचा सवाल होता. त्यांच्या व्हिसाविषयक कडक निर्बंधांच्या धोरणामुळे अमेरिकेतील अनेक कंपन्यांना तंत्रज्ञ, कुशल कामगारांची चणचण भासण्याची शक्यता निर्माण झाली, तरी ट्रम्प महाशयांनी त्याची फिकीर केली नाही. सध्याच्या आर्थिक टंचाईच्या वातावरणात अमेरिकन तरुणाची नोकरी शाबूत राहिली पाहिजे हे त्यांचे धोरण कायम राहिले. “अमेरिका फर्स्ट’ या भूमिकेतून त्यांनी जगाच्या बाजारात अमेरिकेने आजवर पुढाकार घेऊन ज्या भूमिका बजावल्या त्यातून अमेरिकेला बाहेर काढण्याचा सातत्याने प्रयत्न केला.
जगाची धुणी आपण आपल्या पैशाने कशासाठी धुवायची, असा सवाल ते सातत्याने करीत राहिले. म्हणूनच जगभरात अमेरिकेचे जे जवान तैनात आहेत ते हळूहळू मागे घेण्याची प्रक्रियाही त्यांनी सुरू केली. अफगाणिस्तानात अमेरिकेचे बरेच मनुष्यबळ खर्ची होत राहिले आहे. ते वाचवण्यासाठी त्यांनी तालिबान आणि तेथील सरकार यांच्यातील चर्चेला प्रोत्साहन दिले. तुमचा संघर्ष तुम्ही निपटा, असा त्यांचा अफगाणिस्तानला सततचा सल्ला राहिला आहे. अमेरिकेच्या लष्कराचा बाहेरच्या देशातल्या शांतता किंवा स्थैर्यासाठी होणारा सततचा वापर, अनेक महत्त्वाच्या आंतरराष्ट्रीय संस्थांमध्ये खर्च होणारा अब्जावधी डॉलर्सचा निधी हे सारे थांबवण्याचाच त्यांचा प्रयत्न राहिला. अर्थात हे सारे करीत असताना त्यांनी अरब आणि इस्रायल या दोन कट्टर शत्रूंमध्ये समझोताही करून आणण्याची मोठी कामगिरी केली आहे, हेही विसरता येणार नाही. आखातातील जे देश इस्रायलकडे खाऊ की गिळू या नजरेतून पाहत होते त्या देशांमध्येच शांततेचे करार करून त्यांच्यात राजनैतिक संबंध प्रस्थापित करण्याची महान कामगिरीही त्यांनी केली आहे.
आजवर जे शक्य नव्हते ते ट्रम्प यांनी घडवून आणले आहे. त्यांची ही कामगिरी मात्र नोबेल पुरस्काराच्या तोडीची आहे. दुसरीकडे ज्यो बिडेन यांनी मात्र नेमका ट्रम्प यांच्या उलट धोरणाचाच सतत पुरस्कार केलेला आढळला. बिडेन हे त्यांच्या धोरणामुळे भारत आणि भारतीयांसाठी अधिक जवळचे वाटू लागले आहेत. त्यातही त्यांनी उपाध्यक्षपदासाठी कमला हॅरीस या मूळ भारतीय वंशांच्या व्यक्तीची निवड केली असल्यामुळे तेथील भारतीय मतदार खूश आहेत आणि दुसरे असे की बिडेन हे जर निवडून आले, तर ते व्हिसाविषयक निर्बंध अधिक खुले करतील आणि त्यामुळे भारतीय तंत्रज्ञानांना अमेरिकेत नोकरीच्या अधिक संधी उपलब्ध होतील अशी अपेक्षा आहे.
संपूर्ण प्रचाराच्या काळात ट्रम्प यांनी ज्यो बिडेन यांचा उल्लेख “झोपाळू व भ्रष्ट ज्यो’, असा केला आहे. पण तरीही त्यांनी ट्रम्प यांना एक्स्पोज करीत अधिक लिबरल अमेरिकेसाठी मतदारांना साद घातली आहे. या दोघांच्याही आक्रमक प्रचार शैलीमुळे कोणाची निवड करायची या प्रश्नाने आता तेथील मतदारच बुचकळ्यात पडले असावेत. तथापि जनमत चाचण्यांमध्ये तरी बिडेन आघाडीवर आहेत. पण मागच्यावेळीही हिलरी क्लिंटन याच आघाडीवर असताना ट्रम्प अध्यक्ष झाले आहेत. त्यामुळे 3 नोव्हेंबरला मतदार नेमका काय कौल देतील, याकडे साऱ्या जगाचे लक्ष लागले आहे.