-अशोक सुतार
जगप्रसिद्ध सायकिऍट्रिस्ट डॉ. व्हिक्टर फ्रॅंकल यांच्या “मॅन्स सर्च फॉर मिनिंग’ या पुस्तकाचा अनुवाद डॉ. विजया बापट यांनी केला असून “अर्थाच्या शोधात’ असे मराठी पुस्तकाचे नाव आहे. हे पुस्तक मेहता पब्लिशिंगने प्रकाशित केले आहे. या पुस्तकाच्या मुखपृष्ठावर तारेच्या कुंपणावर बसलेला विचारमग्न पक्षी दिसतो. लांब दूरवर टेहळणी करणारा मनोरा दिसतो.
डॉ. व्हिक्टर फ्रॅंकल यांच्या जीवनात कॉन्संट्रेशन कॅम्पमध्ये राहण्याचा प्रतिकूल अनुभव आला. त्या घटना आणि त्या परिस्थितीतही आयुष्याला अर्थ असतो, प्रत्येक जीवात अंत:सामर्थ्य असते हे या पुस्तकात मांडले आहे. मानवी मनाचा घेतलेला वेध व त्यातून मानसिक स्वातंत्र्याचा उद्घोष डॉ. फ्रॅंकल यांनी या पुस्तकातून केला आहे.
त्यामुळेच हे पुस्तक जगण्यातील वास्तवाचे भान देते आणि मानवी मूल्ये शिकण्याची प्रेरणा देते.
डॉ. फ्रॅंकल यांनी स्वतः या पुस्तकाची प्रस्तावना लिहिली असून इंग्रजी भाषेत या पुस्तकाच्या शंभराहून अधिक आवृत्या प्रसिद्ध झाल्या आहेत. तसेच जगभरातील 21 भाषांतून या पुस्तकाची भाषांतरे झाली आहेत. यावरून पुस्तकाची लोकप्रियता लक्षात येते. फ्रॅंकल हा ऑस्ट्रियातील गरीब कुटुंबात जन्मलेला बुद्धिमान माणूस. दुसरे महायुद्ध सुरू झाले होते. फ्रॅंकलला त्याच्या कुटुंबीयांसह आणि इतरांना ज्यू असण्याच्या अपराधाबद्दल हिटलरने पकडण्याचा हुकूम दिला होता.
त्यानंतर फ्रॅंकलने तब्बल अडीच वर्षे हिटलरच्या कॉन्संट्रेशन कॅम्पमध्ये व्यतित केली. ज्यू, जिप्सी हे निकृष्ट दर्जाचे असून वंशाच्या शुद्धीकरणासाठी त्यांचा संहार करणे हिटलरला आवश्यक वाटले. हिटलरने अनेक ज्यू लोकांना विषारी वायूभट्टीत घालून ठार मारले तर इतरांकडून उपाशीपोटी, अपुऱ्या वस्त्रानिशी, गोठलेल्या थंडीत कष्टप्रद कामे करवून घेतली. फ्रॅंकलच्या कुटुंबासह अनेक कुटुंबांचा नाश त्या कॅम्पमध्ये झाला. तरीही फ्रॅंकलने आशावाद ढळू दिला नाही. त्या प्रतिकूल वातावरणात त्याने माणुसकी शोधण्याचे असामान्य औदार्य उरी बाळगले. तो स्वतःला प्रश्न विचारात जीवनाचा अर्थ शोधत राहिला.
1945 साली कॉन्संट्रेशन कॅम्पमधून बाहेर पडल्यानंतर त्याच्या अनुभवावर आधारित “मॅन्स सर्च फॉर मिनिंग’ हे पुस्तक फक्त नऊ दिवसांत लिहिले. पुस्तकाच्या पूर्वार्धात फ्रॅंकलने कॉन्संट्रेशन कॅम्पमधील अनुभव व त्याचा माणसाच्या मनावर होणारा परिणाम याचे वर्णन केले आहे. उत्तरार्धात त्याने वरील अनुभवांवर आधारित आपल्या सिद्धांताची ओळख, त्यातून निर्माण केलेली उपचार पद्धती, तिचा उपयोग आणि त्यायोगे मिळणारे, जगण्यास समर्थ करणारे मनोबल यांची मांडणी अभ्यासपूर्ण पद्धतीने केली आहे.
डॉ. फ्रॅंकल यांना सापडलेल्या सत्यशोधनातून लोगोथिरपी ही उपचारपद्धती सापडली. लोकांना जीवनातील “का’ चा अर्थ समजावून त्यांना पुन्हा माणसात आणण्याचे कार्य फ्रॅंकलने लोगोथिरपीचा वापर करून केले. थोर मनोवैज्ञानिक सिग्मंड फ्रॉईड व ऍडलरनंतरचे डॉ. फ्रॅंकल यांचे अर्थपूर्ण विचार असल्याचे म्हटले जाते.