मूत्रपिंडाच्या चिवट विकारांपैकी (सीकेडी) 44 टक्के विकारांना मधुमेह जबाबदार असतो आणि मूत्रपिंडाच्या चिवट रोगांमागील प्रमुख कारणांमध्येही मधुमेहाचा समावेश होतो. शरीर पुरेशा प्रमाणात इन्सुलिन निर्माण करू शकत नाही किंवा इन्सुलिन कार्यक्षमतेने वापरू शकत नाही, अशी अवस्था म्हणजे मधुमेह होय. त्यामुळे निरोगातील साखरेची (ग्लुकोज) पातळी योग्य राखणे कठीण होऊन जाते.
मधुमेह नियंत्रणात ठेवला नाही, तर त्यामुळे सीकेडीशिवाय अन्य समस्याही निर्माण होऊ शकतात. उदाहरणार्थ डोळ्यांचे विकार, हृदयविकार, उच्च रक्तदाब, पायांचे आजार आदी. मधुमेहामुळे होणारा मूत्रपिंडाचा विकार असेल, तर या दोहोंवर नियंत्रण ठेवणे आणि मधुमेह व मूत्रपिंडे दोन्हींची काळजी घेणे अत्यावश्यक आहे. हे केल्यास निरोगी आयुष्य जगले जाऊ शकते.
मधुमेहाचा मूत्रपिंडावर कसा परिणाम होतो?
मधुमेहाच्या साइड इफेक्ट्समुळे मूत्रपिंडांतील रक्तवाहिन्यांची हानी होते व त्या कमकुवत होतात. नुकसानग्रस्त रक्तवाहिन्यांमुळे मूत्रपिंडांचे कार्य नीट होऊ शकत नाही, तसेच मूत्रपिंडांनी रक्तातील विषारी द्रव्ये तसेच टाकाऊ पदार्थ ज्या पद्धतीने वेगळे करणे आवश्यक असते, त्याप्रमाणे ते होऊ शकत नाही. मूत्रपिंडांचे कार्य व्यवस्थित झाले नाही, तर त्याची परिणती मूत्रपिंडांच्या विकारात होते आणि अखेरीस मूत्रपिंडांचे कार्य बंद पडू शकते. मधुमेहाच्या रुग्णांना उच्च रक्तदाबाचा त्रासही होऊ लागतो आणि उच्च रक्तदाब हेही सीकेडीमागील प्रमुख कारणांपैकी एक आहे.
मधुमेहामुळे शरीरातील नसांचेही नुकसान होते आणि त्यामुळे मूत्राशय (ब्लॅडर) नीट रिकामे होत नाही. जड झालेले मूत्राशय आणि त्यामुळे येणा-या दाबामुळे मूत्रपिंडांना जखमा होऊ शकतात. मूत्राशयात मूत्र दीर्घकाळ साचून राहिले, तर साखरेची पातळी उच्च असलेल्या त्या मूत्रात जीवाणूंची वाढ होऊन प्रादुर्भाव होऊ शकतो.
मधुमेहाच्या रुग्णांमधील मूत्रपिंडाच्या विकाराची लक्षणे
1. वारंवार तहान लागणे
2. पुन:पुन्हा लघवीला जावे लागणे
3. उच्च रक्तदाब
4. अचानक वजन कमी होणे
5. लघवीमध्ये केटोनीज/प्रथिनांचे अस्तित्व
6. थकवा येणे
7. सकाळी मळमळ होऊन उलटया
8. अशक्तपणा व फिकेपणा
डायलिसिस व डायबेटिस समजून घेणे :
मधुमेहामुळे होणाऱ्या मूत्रपिंड विकारावर उपचार म्हणून कोणत्या प्रकारचे डायलिसिस घेतले जाते, यावर उपचारांचे मधुमेहावर काय थेट परिणाम होतील हे अवलंबून आहे.
हेमोडायलिसिस आणि डायबेटिस :
डायलिसिस उपचारांचा रक्तातील साखरेच्या पातळीवर काहीही परिणाम होणार नाही. हेमोडायलिसिस उपचारांदरम्यान रुग्णाला रक्तातील साखरेच्या पातळीत चढ-उतार होत असतील, तर ते अपेक्षितच आहे, कारण दिनक्रम बदलला जातो. रुग्णाला आहाराबद्दल किंवा मधुमेह नियंत्रणात राखण्याबद्दल काही शंका असतील, तर डॉक्टरांकडून त्यांचे निरसन करून घेणे फायदेशीर.
पेरिटोनिअल डायलिसिस आणि मधुमेह :
पेरिटोनिअल डायलिसिस (पीडी) घेत असल्यास, रक्तातील साखरेच्या पातळीवर त्याचा थेट परिणाम होऊ शकतो. कारण, या प्रकारच्या डायलिसिससाठी वापरल्या जाणाऱ्या डायलिसेटमध्ये डेक्स्ट्रोस नावाचा घटक असू शकतो. रुग्णाच्या पीडी सोल्युशनमधील डेक्स्ट्रोज रक्तातील अतिरिक्त द्रवपदार्थ काढून टाकण्यात मदत करते, पण त्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळीही वाढवते. त्यात विविध स्ट्रेंग्थ्सच्या डायलिसेटमध्ये डेक्स्ट्रोजचे प्रमाण वेगवेगळे असते. पेरिटोनिअल डायलिसिस घेणाऱ्या मधुमेहाच्या रुग्णांचा इन्सुलिनचा डोस कदाचित वाढवावा लागतो.