आपल्या प्रत्येकाचं आयुष्य हे जणू एक पुस्तक आहे. या पुस्तकाचं पहिलं आणि शेवटचं पान देवानं लिहिले आहे आणि बाकी मधली काही पाने ही रिकामी ठेवलेली आहेत. खास आपल्यासाठी रिकामी ठेवली आहेत. ही पाने आपल्यालाच भरायची असतात. आपले कर्म, कर्तृत्व, प्रसंग आणि क्षणाक्षणाची नोंद या पुस्तकात होत असते. यातील काही ओळी परिस्थितीप्रमाणे आपोआप त्या पानांवर उमटत जातात. परंतु बराचसा भाग हा आपल्या कृतींनी अर्थपूर्ण होत असतो. त्यामुळे या पुस्तकात काय लिहावं अन् काय लिहू नये हे आपल्यालाच ठरवावं लागतं. कारण पुस्तकाच्या अनेक आवृत्त्या प्रकाशित होऊ शकतात. मात्र आयुष्यरूपी पुस्तकाचे एकदा प्रकाशन झाले की त्याची पुन्हा आवृत्ती कधीही काढता येत नाही.
आयुष्याच्या या पुस्तकातही व्याकरणाला तितकेच महत्त्व आहे जितके सामान्य पुस्तकात असते. जीवन जगत असताना हे व्याकरण आपल्या व्यक्तिमत्त्वाची व्याख्या अन् जगण्याचे सार ठरवित असते. आयुष्याच्या व्याकरणात दोन चिन्हांना विशेष महत्त्व आहे. त्यापैकी एक म्हणजे कॉमा आणि दुसरे म्हणजे फुलस्टॉप. अर्थातच स्वल्पविराम आणि पूर्णविराम. जीवनात कोणत्या क्षणी कुठे थांबायचे आणि कुठे पुढे जायचे हे सांगणारे विराम. कॉमा आणि फुलस्टॉप याची अचूकता आणि समतोल ज्याला साधता आला त्याला जीवनात नक्कीच यश मिळते.
यातील प्रथम फुलस्टॉपचा विचार केल्यास आयुष्यात अनेकदा आपल्याला काही गोष्टी जाणीवपूर्वक थांबवायला लागतात. ज्यांचे दुष्परिणाम कदाचित आपल्या ध्येयावर आघात करणारे ठरू शकतात. आयुष्यात ज्या गोष्टी आपल्याला यशस्वी आणि उत्कृष्ट व्यक्तिमत्त्व होण्यास अडथळा ठरतात त्यांना फुलस्टॉप द्यायलाच हवा.
राग, अहंकार, लोभ, आळस, हेकेखोरपणा, बेफिकिरी अशा अनेक नकारात्मक गोष्टींना वेळीच आवरायला हवे. त्यांना फुलस्टॉप द्यायला हवा. अन्यथा या गोष्टी आपल्याला जीवनात अपेक्षित ध्येय मिळवून देणार नाहीत. अनेक यशस्वी व्यक्तिमत्त्वांनी त्यांच्यातील सवयींना फुलस्टॉप देऊन भव्यदिव्य यश संपादन केले आहे.
तसा तो एक खेळाडू त्याच्या कारकिर्दीत त्याने अनेक चढ-उतार पाहिलेत. त्याच्या खेळात वेळोवेळी परिस्थितीनुसार बदलही झाला आहे. मात्र कारकिर्दीच्या एका टप्प्यावर त्याला त्याच्यातील एका गोष्टीची जाणीव झाली आणि ते म्हणजे फिटनेस. त्यानंतर त्याने फिटनेससाठी विशेष मेहनत घेतली. त्याचा सर्वात आवडता पदार्थ बटर चिकन.
अगदी जीव की प्राण. परंतु जगातील सर्वोत्तम ठरण्याचे वेड त्याला गप्प बसून देईना. आणि त्यासाठी त्याला फिटनेसवर लक्ष देऊन बटर चिकनला फुलस्टॉप द्यावा लागला तोसुद्धा कायमचा. परंतु हा फुलस्टॉप त्याच्यासाठी मैलाचा दगड ठरला. त्या खेळाडूने देशाला वर्ल्ड कप जिंकून दिला. अर्थात मी सांगतोय ते भारताचा सर्वात यशस्वी कर्णधार एम. एस. धोनीबद्दल. आजही वयाच्या चाळीशीत त्याची शारीरिक तंदुरुस्ती तशीच आहे.
दुसरे उदाहरण म्हणजे भारताला ऑलिम्पिकमध्ये सुवर्णपदक मिळवून देणारा भालाफेकपटू नीरज चोप्रा. सुवर्णपदकाचे ध्येय घेऊन तयारी करताना मोबाइल हा त्याला अडथळा ठरत होता. अशावेळी नीरज चोप्राने वर्षभर मोबाइलचा त्याग करून स्वप्न साकार केले. अशी अनेक उदाहरणे आहेत. आपल्याला फुलस्टॉप नेमका कुठे आणि कशाला द्यायचा हे माहिती हवे. वजन वाढल्यावर व्यायामाची कास धरण्यापेक्षा वजन न वाढण्यासाठी व्यायामाची आस लागणे केव्हाही चांगले.
दुसरे आणि महत्त्वाचे चिन्ह म्हणजे कॉमा. आयुष्यात स्वल्पविरामाला खूप महत्त्व आहे. आयुष्यात अनेक चांगल्या तसेच कठीण प्रसंगात कॉमाचा वापर करणे महत्त्वाचे ठरते. कॉमा म्हणजेच एक टप्पा, एक वळण. जे पुढे मार्गक्रमण करण्यासाठी सुसज्ज राहण्याचा विश्वास निर्माण करते. किंबहुना एवढ्यात मी थांबणार नाही, असा सकारात्मक संदेश देते. अपयश, आव्हाने, निवृत्ती, थकवा, नाउमेद, निराशा, अपेक्षाभंग यांसारख्या अनेक गोष्टी आयुष्यात येत असतात.
ज्यातून आपण तो विषय सोडून देण्याचा, त्याला फुलस्टॉप विचार करतो. यातून आपण आपल्याला मिळालेल्या संधीला अप्रत्यक्षरीत्या दवडत असतो. त्यामुळे अशावेळी फुलस्टॉप नाही तर कॉमा महत्त्वाचा ठरत असतो. अनेकदा यशाचा एक टप्पा गाठला की तेवढ्यावरच न थांबता पुढील ध्येयासाठी हा कॉमा मोलाचा ठरतो.
आपल्याकडे निवृत्तीचे वय म्हणजे कार्यकर्तृत्व आणि जबाबदाऱ्यांना पूर्णविराम असतो. मात्र हार्लंड सॅंडर्स नामक एका व्यक्तीने वयाच्या 61 व्या वर्षी फुलस्टॉप न घेता आयुष्याला कॉमा दिला आणि त्यातूनच केएफसी सारखा जगातील मोठा फास्ट फूड ब्रॅंड उभा राहिला. निवृत्तीच्या वयातही त्यांनी करोडो रुपयांचे साम्राज्य निर्माण केले.
आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात योग्य त्या वेळी फुलस्टॉप आणि कॉमाला खूप महत्त्व आहे. त्यामुळे आता आपल्यालाच आपल्या जीवनाच्या व्याकरणातील ही चिन्हे कशी वापरायची ते ठरवायचे आहे. हे ठरवताना “प्रश्नचिन्ह’ निर्माण होऊन उत्तरे शोधण्यातच वेळ जायला नको म्हणजे झालं.
सागर ननावरे