आपल्या परंपरेमध्ये सण-उत्सवांना एक वेगळं स्थान आहे. दिवाळीच्या निमित्ताने वातावरणात भरून राहिलेला आनंद, उत्साह, चैतन्य फील करायला मला खूप आवडतं. आपण एकमेकांचे नातेसंबंध साजरे करण्याचा हा सण आहे. पाडवा, भाऊबीज हे सगळे दिवस रिलेशनशीप सेलिब्रेट करण्यासाठीच आहेत. एरवी आपल्याला आपल्या परिवाराला किंवा कुटुंबाला भेटणे होत नाही, पण या निमित्ताने भेटतो किंवा फोन तरी करतो. म्हणूनच हा सण म्हणजे सेलिब्रेशन ऑफ रिलेशनशीप असा आहे.
आली माझ्या घरी ही दिवाळी…’ यासारखी गीते मनात रुंजी घालत दिवाळी आपल्या दाराशी दस्तक देते. सगळीकडे प्रकाशाचा, मांगल्याचा, आनंदाचा, चैतन्याचा, तेजाचा, नवोन्मेषाचा हा सोहळा साजरा करण्यासाठी लगबग सुरू होते. दिवाळी म्हटली म्हणजे मला लहानपणीची पुण्यातली दिवाळी आठवते. त्यावेळी मी पुण्यात दिवाळीसाठी आजीकडे जायचे. तिथे सर्व आत्ते, मामे भावंडं यायची.
तिथे खऱ्या अर्थाने पारंपरिक पद्धतीने दिवाळी साजरी व्हायची. माझा एक भाऊ तिथे आहे, त्यावेळी त्याने पहाटे पहिला फटाका लावला म्हणजे दिवाळी सुरू झाली असे समजायचे. सडा रांगोळी करणे व्हायचे. खरं तर फारशी रांगोळी काढता यायची नाही; पण तरीही एक भाग आमच्यासाठी रांगोळी काढायला शिल्लक ठेवला जायचा.
पुण्यामध्ये किल्ला बांधण्याची फार जुनी परंपरा आहे. आम्ही देखील तेव्हा तेथे जाऊन किल्ला बांधायचो. ही गोष्ट मी फक्त पुण्यातच केली आणि तिथेच पाहिली. हा किल्ला तयार करण्यासाठी आम्ही खूपच मेहनत करायचो. छोटे छोटे मावळे आणणे किंवा ते तयार करणे, यामध्ये संपूर्ण दिवस जायचा. शिवाय फटाक्यांची गंमत असायचीच.
पहाटे उटणं लावून अभ्यंगस्नान व्हायचे, नरकचतुर्दशी मला खूप आवडायची कारण या दिवशी पहाटे राक्षस म्हणून किरट फोडायला मिळायचे. त्याची खूप गंमत वाटायची. ते करताना आपण खूप शूर आहोत आणि आपण देखील राक्षसाला मारतो असा काहीसा अभिमान वाटायचा. म्हणजे आपण एखाद्या राक्षसाला किंवा एखाद्या वाईट गोष्टीचा नाश करत आहोत, ही भावना खूप सकारात्मक असायची.
लक्ष्मीपूजनच्या दिवशी सगळ्या पुस्तकांची, वह्यांची आम्ही पूजा करायचो. आणखी एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, या दिवशी आम्ही झाडांची पूजा करायचो. पुण्यात आजोबांची मोठी बाग होती. त्या सर्व झाडांची ते पूजा करायला सांगायचे. आपल्या घरची ही देखील मोठी संपत्ती आहे, असे ते सांगायचे.
या झाडांची फळे, फुले तुम्ही वापरता, तेव्हा या संपत्तीची पूजा करायलाच हवी असा त्यांचा विचार होता. घरातील दागदागिन्यांची तर पूजा व्हायचीच पण या निसर्गसंपत्तीची अथवा लक्ष्मीची देखील पूजा व्हायची. त्यावेळेला या गोष्टी खूप छोट्या छोट्या वाटायच्या पण या गोष्टींचे महत्त्व आता खूप जाणवते.
आता सर्वच भावंड मोठी झाल्यामुळे लवकर भेटणे होत नाही. पण तेव्हाची भाऊबीज मला अजूनही आठवते. मला सख्खे भावंडं नव्हते, पण तरीही चुलत, मावस भावंडांचा माझा परिवार मोठा आहे. सगळेजण एकत्र येऊन चोरून चकल्या, करंज्या खाणे याची मजा वेगळीच असायची. हे सगळे पदार्थ घरी बनायचे. माझा भाऊ कंदिल बनवायचा. तो थोडा मोठा आहे, तो आम्हाला शिकवायचा आणि तो सांगेल त्याप्रमाणे आम्ही कागद कापायचो.
घरात सगळीकडे आम्ही छोटे छोटे कंदिल लावायचो. त्याच्यासाठी छोट्या पणत्या आणायचो. तो एक इव्हेन्टच असायचा, त्यावेळी दिवाळीची आतुरतेने वाट बघितली जायची. आता खरं तर बऱ्याच गोष्टी खूप कमर्शिअल वाटतात. मी स्वतः वेळ नसल्यामुळे या वेळी काही फराळाचे पदार्थ बाहेरून आणते. पण त्या वेळी बाहेरून पदार्थ आणणे ही संकल्पनाच नव्हती. फराळ बाहेरून आणायचा हे माहीतच नव्हते, तो घरीच बनवायचा असतो हेच डोक्यात होते.चिवडा, चकली हे बाहेर मिळू शकेत हे माहीतच नव्हते. त्या सगळ्या गोष्टी आता खूप मिस करते.
लग्न झाल्यानंतर दिवाळीतील पाडव्याचे विशेष महत्त्व असतेच. नवऱ्याकडून मी मोठी भेटवस्तू या दिवशी नक्कीच घेते. आपला तो हक्कच असतो. वर्षभरात पाडवा मी मोठा मानते. कारण या नंतर डिसेंबरमध्ये आमच्या लग्नाचा वाढदिवस येतो आणि जानेवारीत माझा वाढदिवस असतो. त्यामुळे हे तिन्ही इव्हेन्ट मिळून मी एकच मोठे गिफ्ट पाडव्याच्या वेळी घेते. अर्थात इतर दोन्ही वेळेला छोटे गिफ्ट असतातच, पण पाडव्याची मजा वेगळी असते. 2013 च्या दिवाळीला आम्ही नव्या घरात राहायला आलो. त्यामुळे ती दिवाळी देखील आमच्यासाठी खूप महत्त्वाची ठरली.
दिवाळी हा आवडता सण आहेच कारण यावेळी सर्वजण भेटतात, मित्रमंडळी आवर्जून भेटते. एकमेकांकडे जाणे होते. त्यामुळे मला असे वाटते की, हा सण लोकांसाठीचा आहे. आपण एकमेकांचे नातेसंबंध साजरे करण्याचा हा सण आहे. बरेचदा शूटिंगमुळे किंवा कामाच्या व्यापात वेळ मिळत नाही. पण या सणाच्या निमित्तान किमान दोन दिवस तरी आम्ही सुट्टी घेतो आणि याबाबतीत सगळेचजण थोडेफार समजून असतात. शूटिंग करणारेसुद्धा या बाबतीत समजून घेतात. कारण साऱ्यांनाच दिवाळी साजरी करायची असते.
मी खरं तर फार धार्मिक वगैरे नाही आणि फार प्रथा पाळणारीही नाही; पण तरीही काही गोष्टी मला आवडतात. मागे एकदा माझ्या नवऱ्यानेच स्वतःहून मला त्याला ओवाळायला सांगितले आणि मला आवडणारे मोठे सरप्राइझ गिफ्ट दिले. पहिल्यांदाच ओवाळत असल्यामुळे या सर्व गोष्टी माझ्यासाठी खूप एक्सायटिंग होत्या.
कारण पाडव्याला तोपर्यंत आम्ही दादा-वहिनी किंवा मोठ्या जोडप्यांचीच ओवाळणी बघत होतो. पण स्वतः या गोष्टी करणे पहिल्यांदाच अनुभवत होतो. लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशीही माझ्या सासूबाई खूप मोठी पूजा करतात. सर्व व्यवस्थित मांडून खूप सुंदर पूजा करतात. आईकडे किंवा आजीकडे एवढी मोठी पूजा कधी झाली नाही. पण सासरी आल्यावर मला या गोष्टीचेही खूप अप्रुप वाटले. हे सर्व बघणे हा अनुभव माझ्यासाठी खूप छान होता.
दिवाळी विशेष
– क्षिती जोग, अभिनेत्री