आपल्या भारतामध्ये कितीतरी गुणी मुलं आणि तरुण-तरुणी आहेत. त्यांच्यामध्ये प्रतिभा आहे, नवनिर्मिती करण्याची क्षमता आहे. काहीजणांना काही कलांमध्ये जन्मजात रस आहे आणि गतीही आहे. पण जे सुखवस्तू असतात, ते सहसा पैसा मिळवण्याची ठराविक चाकोरीतील विद्या मुलांना देण्यात गर्क असतात आणि जे केवळ पोटापाण्यापुरते कसेबसे मिळवून जगत असतात, त्यांपैकी अनेकांची शक्ती आणि उत्साह, उदरनिर्वाहासाठी झगडण्यातच संपून जातो.
…तर “कॅमेरा’ ही फिल्म अशाच एका हरहुन्नरी पण गरीब मुलाची कथा आहे. वडील घर सोडून कधीच परागंदा झालेत. दहा-बारा वर्षांचा मुलगा आणि त्याची आई एका झोपडीत राहात आहेत. कचरा वेचून तो भंगारवाल्याला विकून ते पोट भरत असतात. आई सदा वैतागलेली. हातातोंडाची गाठ कशी घालावी या चिंतेत. ती त्याला कचरा वेचायला पिटाळत असते पण त्याला ते कंटाळवाणे काम आवडत नसते. तो ट्रॅफिक सिग्नलच्या ठिकाणी काही गमतीजमती करून थोडेफार पैसे मिळवत असतो. एकदा आई त्याला रागावून बोलते, तेव्हा तो म्हणतो, “मला नाही आवडत ते कचरा वेचायचं काम.’
“मग काय आवडतं तुला?’ आई विचारते. “लोकांना हसवायला आवडतं मला. सारखा काय गंभीर चेहरा करून बसायचं? तुला तर मी किती दिवसांत हसलेलं पाहिलेलंच नाही.’ परिस्थितीशी झगडता झगडता तिच्या तोंडावरचं हास्य केव्हाच मावळलेलं असतं. “तू एकदा हसून दाखव ना मला.’ मुलगा तिला खूप आग्रह करतो. पण ती म्हणते, “तू कचरा वेचून आण, लोखंड आण; त्याला खूप भाव असतो. मग मी हसेन.’
दुसऱ्या दिवशी हा मित्राबरोबर कचरा वेचायला जातो. तिथे त्याला बरेच काय काय सापडते. अचानक त्याची नजर तिथल्या एका छोट्याशा जुन्या कॅमेऱ्याकडे जाते. करुण आनंद या मुलानं या धडपड्या मुलाची भूमिका फार सुरेख केलीय. कॅमेरा हातात येताच त्याला फार म्हणजे फारच आनंद होतो. जणू काही इतकी वर्षे तो हा कॅमेराच शोधत असतो. कॅमेरा कसा चालू करायचा त्याची हे दोघे मित्र खटपट करतात आणि कॅमेरा चालू होतो. तो चालू होताच मुलगा अतिशय उत्साहाने भराभर फोटो काढू लागतो. दिसेल त्याचे फोटो. प्रत्येकाला म्हणायचे, “स्माइल’; तो हसला की एक फोटो काढायचा. रस्त्यात, दुकानात असे फोटो काढत तो घरी पोचतो. आई त्याच्या हातातल्या पोत्यात भरपूर सामान बघून खूश होते.
आई भेटल्याबरोबर कॅमेरा सापडल्याचे तो सांगू लागतो; पण आई कामात असते. ती म्हणते, आधी आंघोळ करून घे. त्याला घराच्या मागे गरम पाणी काढून ठेवलेले असते, तिथे पाठवते. तेवढ्यात बाहेरून भंगार गोळा करणारा येतो. ती लगेच त्याला ते पोते देते. तो एकेक वस्तू बघून घेत असतो. अचानक कॅमेरा मिळतो. आई म्हणते, “ही किमती वस्तू आहे. ह्याचे जास्त पैसे पाहिजेत मला.’ त्यांचा सौदा होतो. कॅमेऱ्यासकट सगळं सामान घेऊन तो चालू पडतो.
हा आंघोळ करून खुशीत घरात येतो. आता तरी आईला ही आनंदाची बातमी सांगू या; तिला स्माइल म्हणू या. मग ती हसेल आणि मग तिचा मस्त हसरा फोटो काढू असे काय काय मनाशी रंगवत तो त्याची कचऱ्याची थैली पाहतो. पुन्हा पुन्हा पोत्यात हात घालून कॅमेरा शोधतो. कॅमेरा हाताला लागत नाही. त्याला धक्का बसतो. आईला विचारतो. आई म्हणते, “मी दिला तो भंगारवाल्याला. चांगली किंमत देणार आहे तो त्याची.’ तो भयंकर निराश होतो. उगाचच बाहेर जाऊन त्या भंगारवाल्याला शोधून शेवटी घरी परत येतो. पण त्याला कॅमेरा हातात धरून सारखे फोटो काढण्याचा नाद लागलेला असतो. त्याला तोच ध्यास लागतो. हातात कॅमेरा असो किंवा नसो. तो बोटं जुळवून चौकट तयार करतो आणि त्या फ्रेममधे बघून फोटो (काल्पनिक) काढतच राहतो. लक्षात येतं की, ह्या मुलामधे उत्तम फोटोग्राफीचे टॅलेन्ट आहे. हातात कॅमेरा नसला तरी तो फोटो काढण्याचा आनंद घेतच राहतो. “आज ना उद्या मी माझा स्वतःचा चांगला कॅमेरा विकत घेईनच आणि खूप फोटो काढेन.’ तो मनाशी ठरवतो. त्याच स्वप्नात झोपी जातो.
सकाळी आई त्याला म्हणते, “बरं झालं… काल तू चांगला कचरा आणलास. बाकीचं सामानपण चांगलं होतं. चांगले पैसे मिळाले आपल्याला त्याचे.’
मुलगा पटकन म्हणतो, “मग आता तू हसणार ना? स्माइल… मग मी तुझा फोटो काढतो.’ आईच्या चेहऱ्यावर हसू येतं. तो तिचे भराभर तसे फोटो काढतो आणि म्हणतो, “आई हसली ना? यापेक्षा मौल्यवान दुसरं काहीच नाही.’ आज आपल्या वाट्याला निराशा आली असली तरी जे मिळालं तेही काही कमी नाही. अजून काही आयुष्य संपलेलं नाही. पुढे नक्की आपल्या मनासारखे होईल; या आशावादावर ही चटका लावणारी फिल्म संपते. या फिल्मचे दिग्दर्शक निजो जॉन्सन आहेत.
माधुरी तळवलकर