डॉ. मेघश्री दळवी
एआय, म्हणजेच आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स किंवा कृत्रिम बुद्धिमत्ता आज अनेक ठिकाणी वापरली जात आहे. ग्राहकांच्या खरेदीचा अदमास बांधण्यासाठी, हवामानाचा अंदाज वर्तविण्यासाठी, आणि इतर अनेक ठिकाणी डेटावरून योग्य विश्‍लेषण करण्यासाठी. मात्र माणसासाठी यातला एक उपयोग खरा महत्त्वाचा ठरतो आहे, तो म्हणजे आजाराचं निदान करण्यासाठी. लाखो केसेसची माहिती हाताळून रुग्णाच्या चाचण्यांचा सखोल अभ्यास एआय प्रणाली करू शकते. अशा अभ्यासाचा पाया असल्याने रोगनिदान अधिक वेगाने आणि अधिक अचूक होऊ शकतं. याच्या एक पाऊल पुढे जाऊन एआयप्रणाली आता एखाद्या महत्त्वाच्या अवयवाला इजा होण्याचा धोका आहे का, याचं भाकीत करायला लागली आहे.
गुगलची डीप माइंड ही एक एआय प्रणाली. आजवर डीप माइंडने अनेक प्रयोगात भाग घेऊन आपली क्षमता सिद्ध केली आहे. आता तिने मूत्रपिंडाला इजा होण्याच्या घटनेआधी सुमारे दोन दिवस अचूक भाकित करून दाखवलं आहे.
वयस्कर माणसांमध्ये मूत्रपिंडाचे बरेच विकार आढळून येतात. त्यातले काही औषधांनी नियंत्रित करता येतात, तर काहींमुळे मात्र मूत्रपिंडाला थेट इजा होऊ शकते. असं होण्याआधी रुग्णात काही लक्षणं दिसतात, पण दर वेळी ती ओळखून त्यानुसार प्रतिबंधात्मक उपाय करता येतातच असं नाही. त्यासाठी रुग्णाच्या नोंदींवर सतत लक्ष ठेवणे, इतर विकारांचा संदर्भ घेणे, रुग्णाची जीवनशैली, अशा अनेक बाबींकडे ध्यान पुरवावं लागतं. त्यामुळे माणसापेक्षा इथे एआयप्रणाली जास्त उपयोगी पडू शकते. अमेरिकेच्या डिपार्टमेंट ऑफ व्हेटरन अफेअर्स या खात्याच्या साथीने डीप माइंडने सात लाखांहून अधिक केसेसचा आढावा घेतला आणि त्यातून शिकत अशा भाकितासाठी एक मॉडेल विकसित केलं. या मॉडेलच्या सहाय्याने मग तिने प्रत्यक्ष रुग्णांसाठी भाकित करून पाहिलं. सुमारे नव्वद टक्‍के रुग्णांच्या बाबतीत येत्या दोन दिवसांत मूत्रपिंडाला तीव्र इजा होण्याचा धोका तिने अचूक वर्तवला.
मूत्रपिंडाला तीव्र इजा झाल्यास मूत्रपिंडांचे काम एकदम थांबतं. वेळीच डायलिसिस पुरवला नाही तर रुग्ण मृत्युमुखी पडू शकतो. अमेरिकेत दरवर्षी सुमारे पाच लाख रुग्ण अशा प्रकारे मूत्रपिंडाला इजा होऊन दगावतात. मात्र, डीप माइंडच्या मॉडेलमुळे धोक्‍याचा इशारा दोन दिवस आधीच मिळाल्याने रुग्णालयांना डायलिसिसची व्यवस्था करून ठेवता आली. या तयारीने केवळ रुग्णांनाच नव्हे तर डॉक्‍टर आणि परिचारिका यांनाही खूप मोठा दिलासा मिळाला. अन्यथा अचानक धावपळ करण्याचा ताण सगळ्यांनाच सहन करावा लागतो.
या प्रयोगाची माहिती नेचर या संशोधन पत्रिकेत प्रसिद्ध झाली आहे. तसेच डीप माइंडच्या ब्लॉगवर बाकीचे तपशील उपलब्ध करून देण्यात आले आहेत. सध्याची हाताळणी आणि डीप माइंडच्या मदतीने केलेली हाताळणी यातला फरक तिथे व्यवस्थित मांडला आहे. इतर एआय प्रणालींना या माहितीचा नक्‍कीच फायदा घेता येईल.
