– हिमाशूं
अमूक-तमूक तंत्रज्ञान हे उद्याचं वास्तव आहे. तुम्ही त्यापासून दूर राहू शकत नाही… सांगितलं… ऐकलं… पटलं! एखादं तंत्रज्ञान कुणाच्या फायद्याचं? कुणाचं नुकसान करणारं? मुळात त्याचे फायदे आहेत तसे तोटे आहेत का? असल्यास ते टाळता येण्याजोगे आहेत का? त्याचे आर्थिक-सामाजिक परिणाम काय होतील? त्या तंत्रज्ञानाचा वापर नैतिकतेला धरून आहे का? ते धोकादायक तर ठरणार नाही ना? या प्रश्नांना काहीही अर्थ नाही. कारण एकदा “अपरिहार्य’ शब्द आला, की प्रश्न पडतच नाहीत आणि पडलेच तरी ते मनातल्या मनात जिरून जातात. मनातले प्रश्न प्रकटपणे विचारावेत तर “नव्व्याण्णव विरुद्ध एक’ अशी स्थिती होण्याची भीती असते.
एकटं राहणं हल्ली बहुतांश लोकांना आवडू लागलं असलं तरी एकटं पडणं कुणाला आवडेल? मनुष्य एकमेकांपासून कितीही दूर गेला असला, तरी तो कळपात राहणारा प्राणी आहे, हे “मान्य’ नसलं तरी “सिद्ध’ होतंच ना यातून? मनुष्याला आव्हान देऊ शकणारा प्राणी जोपर्यंत कळपानं राहायला सुरुवात करत नाही, तोपर्यंत मनुष्याला मरण नाही. परंतु तंत्रज्ञानाच्या रूपानं आपण असाच एक प्राणी जन्माला तर घातला नाहीये ना? तो एकटा असताना आपल्याला आव्हान देतो, तर झुंडीने आल्यास काय होईल? यंत्राला विचार करण्याची, शिकण्या-सवरण्याची, निर्णय घेण्याची शक्ती देऊन आपण चूक करतोय का? असो… प्रश्न कशाला? जो होगा, देखा जाएगा!
कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या आधारे चालवण्यात येत असलेल्या ड्रोनने स्वतःच्याच ऑपरेटरला ठार केल्याचा गौप्यस्फोट अमेरिकी वायुदलाच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्यानं केलाय. अर्थात, वायुदलाच्या प्रवक्त्यानं तातडीने येऊन “असं काही घडलेलंच नाही,’ असं म्हटलंय; मात्र या घटनेविषयी संबंधित अधिकाऱ्यानं जे काही सांगितलंय, ते गांभीर्यानं विचार करण्याजोगं आहे. गेल्या महिन्यात ड्रोनची “व्हर्च्युअल टेस्ट’ सुरू असताना हा प्रकार घडल्याचं अमेरिकी वायुदलाच्या एका कर्नलने म्हटलंय. त्याने या घटनेचा तपशीलही दिलाय. मरणारा ड्रोन ऑपरेटर “व्हर्च्युअल’ होता. म्हणजेच मनुष्यहानी झालेली नाही; पण त्याजागी खरोखर माणूस असता तर? असा प्रश्न निर्माण होतो.
आपल्याला दिल्या गेलेल्या मिशनमध्ये आपलाच ऑपरेटर अडथळे आणतोय, असं एआय-चलित ड्रोनला वाटलं. शत्रूचे लक्ष्य भेदण्याचा आदेश ऑपरेटरने दिला होता. हे लक्ष्य हवेतल्या हवेत भेदायचं होतं; पण “मिशन’ सुरू असतानाच ऑपरेटरने अचानक हे लक्ष्य भेदण्यास नकार दिला. आता ऑपरेटरलाच संपवल्याशिवाय गत्यंतर नाही, असं वाटून या एआय-चलित ड्रोनने तशी परवानगी मागितली. त्याच्या “सिस्टिम’ने तशी परवानगी दिली नाही. मग हे एआय-चलित ड्रोन संतापलं आणि त्याने कम्युनिकेशन टॉवरच नष्ट केला.
स्वतःच्या ऑपरेटरला मारू शकणारं तंत्रज्ञान खरोखर जन्माला आलं असेल तर “ऑपरेटर’ नेमका कोण, असा प्रश्न पडतो. तंत्रज्ञानाला विरोध म्हणजे विकासाला विरोध… जणूकाही पापच! असेलही कदाचित; पण कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा प्रत्येक घोट फुंकून प्यायला हवा, एवढं म्हणणं गैर ठरणार नाही अशी अपेक्षा आहे. समाजातल्या विघातक शक्तींनीच तंत्रज्ञानाचा वापर अधिक केलाय, हा अनुभव विचारात घेता यंत्राला मेंदू देताना तो आपल्या “कोअर कॉम्पेटन्सी’मध्ये शिरकाव करणार नाही, एवढं तरी भान ठेवायला हवं.