– हिमांशू
अन्न, वस्त्र, निवारा, आरोग्य, शिक्षण… अशा क्रमानं गरजांची मांडणी करताना मनोरंजनाचा क्रमांक बराच उशिरा येतो. परंतु व्यक्त होणं, कुणाजवळ तरी बोलणं हे माणसाला जितकं महत्त्वाचं असतं, तितकंच मनोरंजनही महत्त्वाचं असतं. आता तर विशेषतः शहरी भागांत घरापासून कामाच्या ठिकाणाचं अंतर वाढतच चाललेलं असल्यामुळे दिवसातले बहुतांश तास काम आणि प्रवासात संपून जातात.
उरलेला वेळ “प्राइम टाइम’ म्हणून टीव्ही वाहिन्या खाऊन टाकतात. सिनेमा किंवा नाटकाची हौस भागवणं वीकेन्डलाच शक्य होतं. मनोरंजनासाठी पर्यटनाचा मार्ग स्वीकारणाऱ्यांची अशीच स्थिती असते. खिशात पैसा असेल तर निसर्गाच्या सान्निध्यात जाऊन शहरी धावपळ विसरण्याचा मोह अनावर होतो. ज्यांच्या खिशात जरा जास्तच पैसा असतो, ते निसर्गरम्य ठिकाणी “वीकेन्ड हाउस’ बांधतात.
आपल्याकडे तर निसर्गाच्या कुशीत राहणारे भूमिपुत्र अंगमेहनत करण्यासाठी मोठ्या शहरांमध्ये स्थलांतरित होतात आणि शहरांमधले धनाड्य लोक निसर्गात फार्म हाउस बांधून मन प्रसन्न करण्याचा मार्ग प्रशस्त करतात. परंतु निसर्ग हे एक कधीही न उलगडणारं कोडं आहे, हे अधूनमधून निसर्गात जाणाऱ्यांना कळत नाही आणि अनेकदा अनर्थही घडतात.
आपल्याकडे तर निसर्गाचा आस्वाद घेण्यापेक्षा “आम्ही अमूक ठिकाणी जाऊन आलो,’ याचे पुरावे म्हणून फोटो काढण्यात लोकांना अधिक इंटरेस्ट असतो. त्यातून अनेकदा अपघातही होतात आणि एखाद्या वेळी जीवही जातो.
जंगल ही तर पुस्तकासारखी “वाचन’ करण्याची वस्तू आहे, असं या क्षेत्रातले तज्ज्ञ सांगतात. अर्थात, इथेही पुन्हा स्थानिक लोकांनाच “तज्ज्ञ’ म्हणणं उचित ठरतं. जंगलात पुस्तकी ज्ञान कुचकामी ठरतं आणि म्हणूनच जंगलात कुणी संकटात सापडलं तर त्याला मदत करायला धावणारी स्थानिकांची पथकं ठिकठिकाणी दिसतात.
अमेरिकेच्या अनेक राज्यांमध्ये मात्र अशा “सुटके’साठी प्रचंड शुल्क वसूल करायला सुरुवात झालीय. कोविडचा विळखा सैल झाल्याबरोबर लोकांनी भटकंती सुरू केलीये आणि जी ठिकाणं अज्ञात, अपरिचित आहेत, अशा जंगली ठिकाणांना त्यांच्याकडून अधिक पसंती दिली जातेय. परंतु रस्ता चुकून ही मंडळी अनेकदा जंगलात अडकून पडतात. त्यांच्यासाठी स्थानिक प्रशासनांनी “इमर्जन्सी नंबर’ देऊन ठेवलेत.
असंच एक दाम्पत्य न्यू हॅम्पशायरमध्ये जंगल सफारीसाठी घराबाहेर पडलं. फ्लॅश लाइट किंवा पिण्याचं पाणीसुद्धा सोबत नसताना या दोघांनी भलताच रोमॅंटिकपणा दाखवला आणि चालत-चालत बरेच लांब गेले. परत येताना रस्ता सापडेना, तेव्हा दोघं जाम घाबरले. मग इमर्जन्सी नंबरवर कॉल करून त्यांनी मदतीसाठी धावा केला. बचाव पथक त्यांच्यापर्यंत पोहोचलं आणि सहीसलामत परत घेऊन आलं. दाम्पत्यानं सुटकेचा निःश्वास सोडल्याबरोबर त्यांच्या हातात “सुटकेचं बिल’ पडलं. हे बिल तब्बल साडेतीन लाखांचं होतं!
शिक्षणानं माणूस शहाणा आणि सक्षम होतो हे खरं; परंतु शिक्षणात अनेक गोष्टींचा समावेश नसतो, हेही अशा हौशींनी लक्षात घ्यायला हवं. निसर्ग हे सर्वांत मोठं “विज्ञान’ आहे, हे नाकारून निसर्गाला आपल्या फुगलेल्या खिशात सामावून घेण्यासाठी धडपडणाऱ्यांनी तर अधिकच सावध राहायला हवं. बहुधा त्यासाठीच अमेरिकेतील हवाई, इडाहो, मेन, वेरमॉंट, ओरेगॉन आदी प्रांतांमध्ये जंगलात “चुकलेल्यांना’ परत आणण्यासाठी भरमसाठ शुल्क आकारण्याचे ठराव तिथल्या प्रशासनानं केले असावेत.