स्त्रियांच्या सौंदर्यस्पर्धा वेगवेगळ्या पातळ्यांवर घेतल्या जातात- मिस इंडिया, मिस वर्ल्ड, मिस युनिव्हर्स इ. जगातील शहरांच्या तशाच प्रकारच्या सौंदर्यस्पर्धा जर आयोजित केल्या तर सर्वांगसुंदर नगरी म्हणून सेंट पीटर्सबर्ग या शहराला मान मिळेल याची मला खात्री वाटते. किंवा वेगळ्या शब्दांत सांगायचं झालं तर-जर मी अशा सौंदर्यस्पर्धेचा निर्णय घेणाऱ्या समूहात असेल तर नक्कीच मी माझं मत या सर्वोच्च पुरस्कारासाठी सेंट पीटर्सबर्ग या शहराच्या पारड्यात टाकीन.
उत्तरेकडील व्हेनिस असं बिरुद मिरवणाऱ्या सेंट पीटर्सबर्गची तुलना कधी कधी पॅरिस आणि ऍम्सटरडॅम या शहरांशीही केली जाते. पण कुठल्याही वादात न पडता मी असं म्हणू शकतो की ऍम्सटरडॅम आणि व्हेनिस या शहरांशी सेंट पीटर्सबर्गची तुलना केवळ या तिन्ही शहरांमधून कालव्यांचं जाळं पसरलं आहे म्हणून केली जात असावी. सेंट पीटर्सबर्ग अगदी खास आहे एवढं मात्र खरं. ही सगळी शहरं आपापल्या ठिकाणी आहेत आणि सुंदरही आहेत. पण मला सेंट पीटर्सबर्गमधल्या कित्येक इमारतींवर असलेल्या सुवर्णजडित घुमटांनी आणि टोकदार कळसांनी मोहिनी घातली हे खचित.
वर म्हटल्याप्रमाणे शहरात सुंदर, स्वच्छ पाण्याचे कालवे तर आहेतच पण अतिशय प्रेक्षणीय इमारती, रेखीव पूल, आकर्षक चर्चेस, संग्रहालयं इ. गोष्टींमुळे हे शहर खूपच देखणं झालं आहे. या शहराला मोठा इतिहासही आहे. नवव्या शतकात एक गाव म्हणून वसलेलं सेंट पीटर्सबर्ग हे खरं नावारूपाला आलं ते सतराव्या शतकात. अतिशय मोक्याच्या ठिकाणी असलेल्या या शहराचा ताबा काही काळ स्वीडनकडे होता. रशियन झार पीटर द ग्रेट यानं हे शहर जिंकून रशियन आधिपत्याखाली आणलं आणि मग सेंट पीटर्सबर्गची भरभराट सुरू झाली असं म्हणता येईल. त्यानंच छत्रछाया देणाऱ्या संत पीटरचं या शहराला नाव दिलं. इथल्या बहुतेक साऱ्या सुंदर इमारतींवर झारच्या राजेशाही दिमाखाची छाप आहे. समुद्राशी मीलन होत असलेली खट्याळ नेवा नदी, स्वच्छ पाण्याचे कालवे आणि दुतर्फा असलेल्या टुमदार आणि वास्तुकलेचा नमुनाच म्हणता येतील अशा इमारती यामुळे सेंट पीटर्सबर्गला एक वेगळीच झळाळी आली आहे.
सूर्यप्रकाशात चमकणाऱ्या खरंखुरं सोनं वापरलेल्या घुमटांनी आणि टोकदार कळसांनी या शहराचं सौंदर्य अनेक पटींनी गुणित केलं आहे. या घुमटांना आणि कळसांना चक्क शंभर किलो सोन्याचा वापर करून मढविण्यात आलेलं आहे हे कळल्यावर आपण अचंबित झाल्याशिवाय राहत नाही. चर्च ऑफ द सेव्हियर, विंटर पॅलेस अशा इथल्या इमारती प्रेक्षणीय आहेत. पीटर अँड पॉल फोर्टेस हा किल्ला पीटर द ग्रेट यानं शहर वसवतानाच बांधला. सोनेरी टोकदार कळस असलेला हा किल्ला पुढं कम्युनिस्ट राजवटीनं तुरुंग आणि मृत्युदंडाच्या शिक्षेसाठी वापरला.
आणखी एक विशेष गोष्ट मला सेंट पीटर्सबर्गला पाहायला मिळाली ती म्हणजे विख्यात रशियन लेखक अलेक्सांद्र पुश्किन याचा जिथं मृत्यू झाला ते ठिकाण. ही घटना जेवढी हृदयद्रावक आहे तेवढीच चमत्कारिकही आहे. पुश्किनच्या सुस्वरूप पत्नीशी एका प्रतिष्ठित घराण्यातील तरुणानं संबंध प्रस्थापित केले. हा प्रकार ध्यानात आल्यावर त्या काळच्या रूढीप्रमाणे पुश्किननं त्या तरुणाला द्वंद्वयुद्धासाठी निमंत्रित केलं. द्वंद्वयुद्धात पुश्किन जबर जखमी झाला. त्याचा प्रतिद्वंद्वीही जखमी झाला पण अखेर पुश्किनचा मृत्यू ओढवला. पुश्किन इतका प्रसिद्ध होता की त्याच्या निधनाची बातमी पसरताच सबंध शहरात संतप्त प्रतिक्रियांचा आगडोंब उसळला. त्याच्या मृत्यूचं ठिकाण म्हणजे एका कालव्याच्या काठी असलेलं हॉटेल पुश्का-इन!
सेंट पीटर्सबर्गमध्ये दहा एकापेक्षाही एक देखणे राजवाडे आहेत. त्यातील कॅथरिन पॅलेस हा झार पीटर द ग्रेट यानं आपल्या राणीसाठी बांधलेला राजवाडा पाहण्याचं भाग्य मला लाभलं. राजवाडा, त्या भोवतालची बाग हे सगळं फारच सुंदर आणि अवर्णनीय आहे. फिकट निळसर किंवा आकाशी रंगानं रंगवलेल्या या राजवाड्यात रेखीव आणि सोनेरी रंगानं मढवलेलं नक्षीकाम तर पाहायलाच हवं असं आहे. तिथला दिवाणखाना, बेडरूम अशी सगळी दालनं विचारपूर्वक बांधली आहेत आणि सजवलीही आहेत. याशिवाय तिथला अमूल्य ठेवा म्हणजे जागोजागी दिसणारी पेंटिंग्ज आणि शिल्पं. कौतुकाची गोष्ट ही की आजही हा राजवाडा (आणि इतरही राजवाडे) अगदी सुस्थितीत आणि स्वच्छ राखण्यात आले आहे. आपण ही गोष्ट खरोखरी शिकण्यासारखी आहे.
सेंट पीटर्सबर्ग अनेक राजवटींच्या छत्राखाली आलं पण पॅरिसप्रमाणेच कुणीही या देखण्या शहराला उद्ध्वस्त केलं नाही. शहराचं सौंदर्य राखून ठेवण्यासाठी इथं जिवापाड प्रयत्न केले जातात. उगीच नाही 2016 या वर्षी लंडन, न्यूयॉर्क, पॅरिस, रोम व्हेनिस आणि सिडनी या शहरांना मागं टाकून या शहरानं मानाचा बेस्ट कल्चरल डेस्टिनेशन हा पर्यटनामधील ऑस्कर समजला जाणारा पुरस्कार पटकावला. पुन्हा संधी मिळाली तर आजही मी या शहराला भेट द्यायला एका पायावर तयार होईन!
श्रीनिवास शारंगपाणी