राष्ट्रीयकृत बॅंका रडारवर:अर्थ मंत्रालयाच्या गुप्तचर विभागाचा गौप्यस्फोट
वंदना बर्वे, नवी दिल्ली: नोटबंदीनंतर संशयास्पद आर्थिक व्यवहारांची संख्या रॉकेटच्या वेगाने एव्हरेस्टचे शिखर गाठत असल्याची माहिती प्राप्त झाली आहे. नोटबंदीच्या दुसया वर्षी तब्बल 14 लाख 36 हजार 340 व्यवहार शंकास्पद आढळून आल्याचा गौप्यस्फोट अर्थ मंत्रालयाच्या गोपनीय विभागाने केला आहे. या सर्व प्रकरणांची चौकशी मनी लॉंड्रींग कायद्यानुसार केली जात आहे.
सूत्राने दिलेल्या माहितीनुसार, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नोटबंदीचा निर्णय घेतल्यानंतर संशयास्पद व्यवहाराची संख्या हनुमानाच्या शेपटीप्रमाणे वाढत चालली आहे. 8 नोव्हेंबर 2016 रोजी नोटबंदी झाली होती. यानंतर सरकारी आणि खासगी बॅंका, राज्य आणि जिल्हा सहकारी बॅंका, पतसंस्था, इनव्हेस्टमेंट आणि विमा कंपन्यांमध्ये संशयास्पद व्यवहाराचा महापूर आला होता.
फायनांशियल इंटेलिजन्स युनिट या गुप्तचर खात्याने जारी केलेल्या 201718 च्या वार्षिक अहवालानुसार, नोटबंदीच्या दुसऱ्या वर्षी 14 लाख 36 हजार 340 व्यवहार हे संशयास्पद स्वरूपाचे आढळून आले आहेत. नोटबंदी होण्यापूर्वी अर्थात 2015-16 मध्ये एक लाख पाच हजार 973 व्यवहार संशयास्पद आढळून आले होते. याची तुलना नोटबंदीच्या दुसया वर्षातील शंकास्पद व्यवहाराशी केली तर हा आकडा 14 पटीने जास्त आहे. नोटबंदीच्या पहिल्या वर्षी (201617) 4,73,006 व्यवहार संशयास्पद आढळून आले होते.
यावरून सहज लक्षात येईल की, नोटबंदीनंतर संशयास्पद आर्थिक व्यवहारांची संख्या ही रॉकेटच्या वेगाने एव्हरेस्टवर चढत आहे. फायनांशियल इंटेलिजन्स युनिट ही संस्था मनी लॉंड्रींगच्या हालचालींवर नजर ठेवण्यासाठी स्थापन करण्यात आली आहे. एखादा व्यवहार संशयास्पद आढळून आला तर त्याची माहिती या संस्थेला देणे बंधनकारक आहे.
8 नोव्हेंबर 2016 रोजी नोटबंदीचा निर्णय झाला. त्यानंतर 31 मार्चपर्यंत पाचशे आणि हजाराच्या सर्व नोटा बॅंकांत जमा करण्यात आल्या. रिझर्व बॅंकेने ऑगस्ट 2018 रोजी पाचशे आणि हजाराच्या 99 टक्के नोटा बॅंकेत परत आल्याचे जाहीर केले. आरबीआयनुसार, नोटबंदीच्या वेळेस 15.41 लाख कोटीच्य नोटा चलनात होत्या. यापैकी 15.31 लाख कोटीच्या नोटा बॅंकेत जमा झाल्यात, असे अधिकृतरित्या जाहीर केले आहे.
अशात सर्वात महत्वाचा मुद्या असा की, 2016 मध्ये पाचशे आणि हजाराच्या सर्व नोटा बॅंकेत जमा झाल्यानंतरही संशयास्पद व्यवहारांची संख्या दरवर्षी का वाढते आहे? राष्ट्रीयकृत बॅंकांमध्ये संशयास्पद ट्रांजेक्शनची संख्या 272 टक्क्याने वाढली आहे. 2016-17 मध्ये 3,61,215 संशयास्पद व्यवहार झाले होते. 201718 मध्ये या बॅंकांमधील शंकास्पद व्यवहाराचा आकडा 13 लाख 43 हजार 720 वर पोहचला आहे. विमा आणि इन्व्हेस्टमेंट कंपन्यांसारख्या फायनांशियल इंस्टिट्यूशनमध्ये 84 हजार 781 संशयास्पद व्यवहार झालेत. 2015-16 मध्ये हा आकडा 40 हजार 33 होता. म्युच्युअल फंड यासारख्या इंटरमिडियटरी संस्थांमध्ये हा आकडा घटला आहे. 201718 मध्ये केवळ 7839 व्यवहार संशयास्पद आढळून आलेत. गेल्या वर्षी 16 हजार 954 व्यवहार शंकास्पद झाले होते.
मात्र, आपला काळा पैसा पांढरा करण्यासाठी नॉन-प्रॉफिट ऑग्रनायजेशनचाही (एनजीओ) मोठ्या प्रमाणावर गैरवापर होत असल्याचे अहवालातून आढळून आले आहे. 201718 मध्ये एनजीओतील आठ लाख नउ हजार 179 व्यवहार संशयास्पद आढळले आहेत. 201617 मध्ये ही संख्या सात लाख सहा हजार 192 होती.
वर्ष संशयास्पद व्यवहार
2012-13 31731
13-14 61953
14-15 58646
15-16 105973
16-17 473006 (नोटबंदीचे वर्ष)
1718 14,36,340
संशयास्पद व्यवहारांची संस्थानिहाय आकडेवारी
संस्था 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 1718
बॅंकां 16284 51765 45858 61361 361215 13,43,720
फायनांशियल 12637 8321 10649 40033 94837 84781
इंस्टिट्यूशन
इंटरमिडियटरी 2810 1867 2139 4579 16954 7839